Page 11 - HOH
P. 11
a7
salud Dialuna 17 november 2025
Merca: Residente di Washington infecta cu un otro tipo di gripe aviar
(NLTimes)—Un residente Children’s Research Hospital diferente marca di tairanan.
den estado Washington na na Memphis, Tennessee. “Mi Ambos ta haci mesun trabao,
Merca tin gripe aviar, y e ta instinto ta pa considera esaki ta djis cu cada un ta miho traha
un otro tipo cu loke a mira mescos cu H5N1 for di un pa condicionnan specifico, cual
den infeccion anterior, se- perspectiva di salud humano.” nos no ta compronde ainda,”
gun oficialnan di Salud es- Webby a skirbi den un email.
tatal a bisa diabierna. E Centro di Control y Preven-
cion di Malesa (CDC) a emiti H5N5 por tin un diferente
E ta e prome caso den e pais diabierna un declaracion simi- preferencia pa ki tipo di parha
di gripe aviar humano desde lar cu a bisa cu ningun infor- e por infecta facilmente, el a
februari. E adulto mayor cu macion lo sugeri “cu e riesgo di agrega.
malesa cronico actualmente ta salud publico a aumenta como
hospitalisa. Oficialnan estatal a resulta di e caso aki.” E residente di e condado Grays
anuncia un diagnosis prelimi- Harbor, ken no a ser identifica,
nar di gripe aviar diahuebs si- E agencia ta wardando riba tin un hofi di galiña domes-
man pasa. Diabierna, esaki a di gripe aviar. Sinembargo nan levemente enferma y ta inclui un specimen for di Washing- tico na cas cu a ser exponi na
ser confirma. no ta kere cu e version aki ta trahadornan den granhanan di ton pa conduci testing adicio- parhanan salvahe, segun ofi-
un menasa mas grandi pa salud baca y galiña. nal. E distincion entre H5N5 cialnan ta bisa. Nan ta kere
E persona a ser infecta cu un humano compara cu e virus y H1N5 ta notable den un cu e galiñanan domestico of
gripe aviar yama H5N5, ofi- H5N1, cual tabata tras di e “E virusnan aki ta comporta proteina envolvi den libera e parhanan salvahe ta probable-
cialnan a bisa. Nan ta bisa cu ta 70 infeccion humano registra similarmente,” segun Rich- virus for di un cel infecta y mente e fuente di exposicion,
parce cu esaki ta e prome infec- na Merca den 2024 y 2025. ard Webby, un investigador di ta promove plamamento pa pero nan ta bisa cu investiga-
cion humano cu e virus H5N5 Mayoria hende infecta a keda gripe prominente na St. Jude celnan rondona. “Pensa riba cion ainda ta andando.
Fundacion Alzheimer Aruba (F.A.A.):
Con diabetes ta afecta e cerebro y su funcionamento cognitivo
Den conexion cu Dia cu cambionan structural den sucu abao ta inmediato. sin- Riesgo halto pa trastor- mantene atencion y esnan
Mundial di Conscientisa- e cerebro, manera Atrofia (re- tomanan di hipoglycemia por nonan Neurocognitivo influencia pa mayor distrac-
cion riba Diabetes, Fun- duccion) den cierto areanan inclui mareo, temblamento Diabetes tambe ta ser aso- cion.
dacion Alzheimer Aruba cu ta relaciona cu deterioro of iritabilidad. Tambe e per- cia cu un riesgo halto pa • Funcionnan Ehecu-
(F.A.A.) ta desea tur esnan cognitivo y cu ta encera dis- sona por tin dificultad pa cana Trastornonan Neurocogni- tivo: esta problema cu plani-
cu ta lucha incansable- minucion di capacidad mane- of papia. Un hipoglycemia tivo (antes yama Demencia) ficacion, tuma decision y or-
mente dedicando tempo ra: memoria, pensamento, grave por provoca desmayo/ manera di e tipo Vascular, ganisacion.
na conscientisacion di lenguahe y tuma decision. cay flauw of convulsion, in- di Alzheimer, etc., debi na • Memoria: Deterioro
comunidadnan, ta enfoca cluso coma y morto. su efectonan negativo riba di memoria a corto y/of largo
riba maneho di diabetes E efectonan di diabetes sa ta e vena/arteria y di e fluho di plaso.
y stimula comunidad pa mas significativo, compara Algun investigacion ta mus- sanger den e cerebro, loke na • Velocidad di Proc-
baha e riesgo di Trastor- cu e efectonan di embehece- tra cu un caida diripiente di su turno ta conduci na, entre esamento: cu disminucion di
nonan Neurocognitivo cu mento normal. sucu den sanger tambe por otro, problema cu: memoria, velocidad mental y motorico.
diabetes ta trece cune. ta relaciona cu problema cu atencion, aprendizahe, cam- • Habilidadnan Visuo-
Deterioro di Funcion: Fun- depresion, memoria y aten- bio di humor, aumento di espacial: cu problema cu per-
Banda di e consecuencianan cionnan cognitivo cu sa cion; p’esey si presenta algun peso, cambionan hormonal cepcion y orientacion y move
conoci di diabetes, problem- ser afecta mas frecuente ta di e problemanan akiriba y bo (fluctuacion den nivelnan de den bo espacio/ambiente.
anan serio di salud, por afecta encera: atencion y velocidad sucu ta baha, bo mester con- estrogeno y progesterona, cu
entre otro: curason, riñon , psicomotorico. sulta cu un medico, mas lihe por influencia insulina, nivel- Maneho y prevencion
wowo, perdida di bista y cieg- posibel, cu por yuda deter- nan (halto of abao) di sucu Un deteccion tempran y in-
uedad. Stress Riba E Cerebro: Nivel mina e causa di bo hipoglyce- durante embaraso. tervencion den team ta cru-
di sucu halto y nivel di sucu mia y si ta necesario ahusta bo cial pa preserva e funcionman
Efectonan a largo plaso por abao medicacion. Riba tereno cognitivo e por cognitivo. E strategia di pre-
aumenta e riesgo di infarto of Nivel di sucu halto: afecta tambe funcionnan vencion y maneho, ta inclui:
atake cerebrovascular, prob- Episodionan di Nivel di sucu Manera cu e poblacion mun- ehecutivo manera: habilidad • Control optimal di
lema cu nier, daño di vena y/ halto ta causa stress riba e dial ta embehece y e cantidad mental cu ta permiti e cere- sucu den sanger
of ader, cu por provoca prob- cerebro. Hopi hende no sa di hende obeso ta aumenta, bro ehecuta tareanan, resolve • Mantene nivel di
lema den pia y por resulta mes di e efectonan aki ya cu ta premira un crecemento problema y adapta na situa- glucose den sanger dentro di
den amputacion, problema no por nota e efectonan aki drastico den e prevalencia di cionnan nobo, etc. Tambe e e rango adecua ta vital pa pre-
cu salud sexual, di fluho di riba e cerebro mesora. Sucu e Trastornonan Neuro-Cog- funcionamento di Control y veni dañonan serio.
sanger, cambionan hormonal, halto despues di un tempo ta nitivo relaciona cu diabetes. Coordinacion di capacidad • Cambio den estilo di
factornan psicologico (mane- daña e vena/ader y fluho di Esaki ta exigi un accion dras- Cognitivo, manera e asina bida por yuda mitiga e riesgo:
ra cansancio y depresion), sanger rico di oxigeno. Ora tico pa inverti mas atencion yama: Working Memory/ Adopta un dieta saludable
boca y sistema digestivo bo cerebro haya mucho tiki multidisciplinario y inves- Memoria di Trabao cu ta pro- (p.e.: dieta Mediteraneo), re-
sanger, e neuronanan ta muri. tigacion, y fomenta conscien- cesa y controla e informacion alisa actividad fisico cu regu-
Algun ehempel con diabetes Esaki ta causa problema cu tisacion cu e meta pa mitiga aki pa asina guia e forma cu laridad y esnan cu ta huma:
ta afecta e cerebro y su func- Memoria y Pensamento y e impacto di e consecuenci- nos por organisa nos bida, pl- stop di huma.
ionamento cognitivo: eventualmente causa Trastor- anan serio pa humanidad. anifica y ehecuta nos plannan • Ta importante pa
Daño Vascular: Hipergluce- no Neurocognitivo Vascular. tambe den bida diario. controla condicionnan
mia/ nivel halto di sucu den Awendia ta conoci cu hende manera: hipertension, coles-
sanger por daña e adernan Nivel di sucu abao: cu Diabetes Tipo-2 tin un Dominio Cognitivo Afecta terol halto y depresion.
chikito y fluho di sanger y episodionan di nivel di sucu riesgo di 1,6 mas halto pa E deterioro cognitivo relacio- • Entrenamento Cog-
aumenta e riesgo di un atake abao (hypoglycemia) por ta desaroya un of otro forma na cu diabetes sa afecta varios nitivo: Ehercicio Mental
cerebrovascular/stroke, difi- hopi peligroso si esaki no ser di Trastorno Neurocognitivo dominio, cuminsando cu: (puzzel, yoga, etc.) den for-
cultando asina e fluho di trata mesora. den comparacion cu esnan • Funcionnan NO rel- ma structural por yuda me-
sanger pa e cerebro. aki e cerebro no ta haya sufici- sin diabetes. Ta ser calcula aciona cu Memoria, hora bo reserva cognitivo y ta
ente glucose/sucu y tampoco cu un deterioro cognitivo ta • Esnan relaciona cu mengua e retraso den e dete-
Cambionan Structural Den suficiente oxigeno. Contrario afecta entre 20 % y 70 % di e Cerebro: Atencion y Con- rioro structural.
e Cerebro: Diabetes ta asocia na sucu halto e señalnan di esnan cu diabetes na mundo. centracion cu dificultad pa

