Page 11 - HOH
P. 11

a7
                                                                                                          salud Dialuna 17 november 2025
                 Merca: Residente di Washington infecta cu un otro tipo di gripe aviar



            (NLTimes)—Un residente                                                                 Children’s Research Hospital  diferente  marca  di  tairanan.
            den estado Washington na                                                               na Memphis, Tennessee. “Mi  Ambos ta haci mesun trabao,
            Merca tin gripe aviar, y e ta                                                          instinto ta pa considera esaki  ta djis cu cada un ta miho traha
            un otro tipo cu loke a mira                                                            mescos  cu  H5N1  for  di  un  pa condicionnan specifico, cual
            den infeccion anterior, se-                                                            perspectiva di salud humano.”  nos no ta compronde ainda,”
            gun oficialnan di Salud es-                                                                                         Webby a skirbi den un email.
            tatal a bisa diabierna.                                                                E Centro di Control y Preven-
                                                                                                   cion di Malesa (CDC) a emiti  H5N5  por  tin  un  diferente
            E ta e prome caso den e pais                                                           diabierna un declaracion simi-  preferencia pa ki tipo di parha
            di gripe aviar humano desde                                                            lar cu a bisa cu ningun infor-  e por infecta facilmente, el a
            februari.  E  adulto  mayor  cu                                                        macion lo sugeri “cu e riesgo di  agrega.
            malesa cronico actualmente ta                                                          salud publico a aumenta como
            hospitalisa. Oficialnan estatal a                                                      resulta di e caso aki.”      E residente di e condado Grays
            anuncia un diagnosis prelimi-                                                                                       Harbor, ken no a ser identifica,
            nar di gripe aviar diahuebs si-                                                        E  agencia  ta  wardando  riba  tin un hofi di galiña domes-
            man pasa. Diabierna, esaki a  di gripe aviar. Sinembargo nan  levemente enferma y ta inclui  un specimen for di Washing-  tico na cas cu a ser exponi na
            ser confirma.                no ta kere cu e version aki ta  trahadornan den granhanan di  ton pa conduci testing adicio-  parhanan salvahe, segun ofi-
                                         un menasa mas grandi pa salud  baca y galiña.             nal. E distincion entre H5N5  cialnan  ta  bisa.  Nan  ta  kere
            E persona a ser infecta cu un  humano compara cu e virus                               y  H1N5  ta  notable  den  un  cu e galiñanan domestico of
            gripe aviar yama H5N5, ofi-  H5N1,  cual  tabata  tras  di  e  “E  virusnan  aki  ta  comporta  proteina envolvi den libera e  parhanan salvahe ta probable-
            cialnan a bisa. Nan ta bisa cu ta  70 infeccion humano registra  similarmente,”  segun  Rich-  virus  for  di  un  cel  infecta  y  mente e fuente di exposicion,
            parce cu esaki ta e prome infec-  na  Merca  den  2024  y  2025.  ard Webby, un investigador di  ta  promove  plamamento  pa  pero nan ta bisa cu investiga-
            cion humano cu e virus H5N5  Mayoria hende infecta a keda  gripe prominente na St. Jude  celnan  rondona.  “Pensa  riba  cion ainda ta andando.


                                                        Fundacion Alzheimer Aruba (F.A.A.):
                        Con diabetes ta afecta e cerebro y su funcionamento cognitivo



            Den  conexion  cu  Dia  cu cambionan structural den  sucu abao ta inmediato. sin-       Riesgo halto pa trastor-    mantene  atencion  y  esnan
            Mundial  di  Conscientisa-   e cerebro, manera Atrofia (re-  tomanan di hipoglycemia por   nonan Neurocognitivo     influencia  pa  mayor  distrac-
            cion  riba  Diabetes,  Fun-  duccion)  den  cierto  areanan  inclui  mareo,  temblamento  Diabetes  tambe  ta  ser  aso-  cion.
            dacion  Alzheimer  Aruba  cu  ta  relaciona  cu  deterioro  of  iritabilidad.  Tambe  e  per-  cia  cu  un  riesgo  halto  pa  •   Funcionnan  Ehecu-
            (F.A.A.) ta desea tur esnan  cognitivo y cu ta encera dis-  sona por tin dificultad pa cana  Trastornonan  Neurocogni-  tivo: esta problema cu plani-
            cu  ta  lucha  incansable-   minucion di capacidad mane-  of  papia.  Un  hipoglycemia  tivo  (antes  yama  Demencia)  ficacion, tuma decision y or-
            mente  dedicando  tempo  ra:  memoria,  pensamento,  grave  por  provoca  desmayo/  manera  di  e  tipo  Vascular,  ganisacion.
            na  conscientisacion  di  lenguahe y tuma decision.       cay flauw of convulsion, in-  di  Alzheimer,  etc.,  debi  na  •   Memoria:  Deterioro
            comunidadnan,  ta  enfoca                                 cluso coma y morto.          su  efectonan  negativo  riba  di memoria a corto y/of largo
            riba  maneho  di  diabetes  E efectonan di diabetes sa ta                              e vena/arteria y di e fluho di  plaso.
            y  stimula  comunidad  pa  mas  significativo,  compara  Algun  investigacion  ta  mus-  sanger den e cerebro, loke na  •   Velocidad  di  Proc-
            baha  e  riesgo  di  Trastor-  cu e efectonan di embehece-  tra cu  un caida diripiente di  su turno ta conduci na, entre  esamento: cu disminucion di
            nonan Neurocognitivo cu  mento normal.                    sucu  den  sanger  tambe  por  otro, problema cu: memoria,  velocidad mental y motorico.
            diabetes ta trece cune.                                   ta  relaciona  cu  problema  cu  atencion,  aprendizahe,  cam-  •   Habilidadnan Visuo-
                                         Deterioro  di  Funcion:  Fun-  depresion,  memoria  y  aten-  bio  di  humor,  aumento  di  espacial: cu problema cu per-
            Banda  di  e  consecuencianan  cionnan  cognitivo  cu  sa  cion; p’esey si presenta algun  peso,  cambionan  hormonal  cepcion y orientacion y move
            conoci di diabetes, problem-  ser  afecta  mas  frecuente  ta  di e problemanan akiriba y bo  (fluctuacion den nivelnan de  den bo espacio/ambiente.
            anan serio di salud, por afecta  encera:  atencion  y  velocidad  sucu ta baha, bo mester con-  estrogeno y progesterona, cu
            entre  otro:  curason,  riñon  ,  psicomotorico.          sulta cu un medico, mas lihe  por influencia insulina, nivel-  Maneho y prevencion
            wowo, perdida di bista y cieg-                            posibel,  cu  por  yuda  deter-  nan  (halto  of  abao)  di  sucu  Un deteccion tempran y in-
            uedad.                       Stress Riba E Cerebro: Nivel  mina e causa di bo hipoglyce-  durante embaraso.         tervencion  den  team  ta  cru-
                                         di sucu halto y nivel di sucu  mia y si ta necesario ahusta bo                         cial pa preserva e funcionman
            Efectonan  a  largo  plaso  por  abao                     medicacion.                  Riba  tereno  cognitivo  e  por  cognitivo. E strategia di pre-
            aumenta e riesgo di infarto of  Nivel di sucu halto:                                   afecta  tambe  funcionnan  vencion y maneho, ta inclui:
            atake  cerebrovascular,  prob-  Episodionan di Nivel di sucu  Manera cu e poblacion mun-  ehecutivo  manera:  habilidad  •   Control  optimal  di
            lema cu nier, daño di vena y/  halto  ta  causa  stress  riba  e  dial ta embehece y e cantidad  mental cu ta permiti e cere-  sucu den sanger
            of ader, cu por provoca prob-  cerebro.  Hopi  hende  no  sa  di  hende  obeso  ta  aumenta,  bro ehecuta tareanan, resolve  •   Mantene  nivel  di
            lema  den  pia  y  por  resulta  mes di e efectonan aki ya cu  ta  premira  un  crecemento  problema  y  adapta  na  situa-  glucose den sanger dentro di
            den  amputacion,  problema  no  por  nota  e  efectonan  aki  drastico den e prevalencia di  cionnan  nobo,  etc.  Tambe  e  e rango adecua ta vital pa pre-
            cu  salud  sexual,  di  fluho  di  riba  e  cerebro  mesora.  Sucu  e Trastornonan Neuro-Cog-  funcionamento di Control y  veni dañonan serio.
            sanger, cambionan hormonal,  halto despues di un tempo ta  nitivo  relaciona  cu  diabetes.  Coordinacion  di  capacidad  •   Cambio den estilo di
            factornan psicologico (mane-  daña  e  vena/ader  y  fluho  di  Esaki ta exigi un accion dras-  Cognitivo,  manera  e  asina  bida por yuda mitiga e riesgo:
            ra  cansancio  y  depresion),  sanger  rico  di  oxigeno.  Ora  tico  pa  inverti  mas  atencion  yama:  Working  Memory/  Adopta  un  dieta  saludable
            boca y sistema digestivo     bo  cerebro  haya  mucho  tiki  multidisciplinario  y  inves-  Memoria di Trabao cu ta pro-  (p.e.: dieta Mediteraneo), re-
                                         sanger, e neuronanan ta muri.  tigacion, y fomenta conscien-  cesa y controla e informacion  alisa actividad fisico cu regu-
            Algun ehempel con diabetes  Esaki  ta  causa  problema  cu  tisacion cu e meta pa mitiga  aki pa asina guia e forma cu  laridad  y  esnan  cu  ta  huma:
            ta afecta e cerebro y su func-  Memoria  y  Pensamento  y  e  impacto  di  e  consecuenci-  nos por organisa nos bida, pl-  stop di huma.
            ionamento cognitivo:         eventualmente causa Trastor-  anan serio pa humanidad.    anifica y ehecuta nos plannan  •    Ta  importante  pa
            Daño  Vascular:  Hipergluce-  no Neurocognitivo Vascular.                              tambe den bida diario.       controla      condicionnan
            mia/ nivel halto di sucu den                              Awendia ta conoci cu hende                                manera:  hipertension,  coles-
            sanger  por  daña  e  adernan  Nivel di sucu abao:        cu  Diabetes  Tipo-2  tin  un  Dominio Cognitivo Afecta   terol halto y depresion.
            chikito  y  fluho  di  sanger  y  episodionan di nivel di sucu  riesgo  di  1,6  mas  halto  pa  E deterioro cognitivo relacio-  •   Entrenamento  Cog-
            aumenta e riesgo di un atake  abao  (hypoglycemia)  por  ta  desaroya  un  of  otro  forma  na cu diabetes sa afecta varios  nitivo:  Ehercicio  Mental
            cerebrovascular/stroke,  difi-  hopi peligroso si esaki no ser  di Trastorno Neurocognitivo  dominio, cuminsando cu:   (puzzel,  yoga,  etc.)  den  for-
            cultando  asina  e  fluho  di  trata mesora.              den  comparacion  cu  esnan  •      Funcionnan NO rel-    ma  structural  por  yuda  me-
            sanger pa e cerebro.         aki e cerebro no ta haya sufici-  sin  diabetes.  Ta  ser  calcula  aciona cu Memoria,   hora bo reserva cognitivo y ta
                                         ente glucose/sucu y tampoco  cu  un  deterioro  cognitivo  ta  •   Esnan  relaciona  cu  mengua e retraso den e dete-
            Cambionan  Structural  Den  suficiente oxigeno. Contrario  afecta entre 20 % y 70 % di  e Cerebro: Atencion y Con-  rioro structural.
            e Cerebro: Diabetes ta asocia  na  sucu  halto  e  señalnan  di  esnan cu diabetes na mundo.  centracion  cu  dificultad  pa
   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16