Page 35 - HOH
P. 35

A3
                                                                                                           LOCAL Diamars 26 Januari 2021
            Virologo Byron Martina: COVID-19 a siña mundo cu mester inverti den Salud Publico

                                        Vacuna contra COVID-19 no ta afecta DNA di

                                                    hende; e base ta e DNA di e virus



              E  vacuna  contra  CO-     sona ta cuminza sinti malo.   bira alergico pa stof y otro pa
            VID-19  no  ta  bay  cam-                                 pollen. Alergia tin di e haber
            bia  DNA  di  hende.  E  ta  Pa e persona aki por traspasa e  con e curpa ta reacciona. Pues
            cambia e DNA di e virus.  virus pa otro hende, e mester  den  poblacion  tambe  tin  un
            Asina Dr. Byron Martina,  tin un cantidad grandi di virus  grupo  cu  ta  reacciona  dife-
            virologo  y  experto  global  den su curpa. Por ehempel pa  rente riba un vacuna. Esey no
            riba e tema di virus a bisa  e coronavirus, e ta rekeri un  por  scapa  di  dje.  Mas  tanto
            Bon Dia Aruba.               presencia  di  10  mil  virus  of  hende cu vacuna, mas lo haya
                                         mas. “Ta e momento cu e cas  hende  cu  ta  reacciona  dife-
            Dr.  Martina,  di  Corsou,  ta  ta basha abou.” Pero realidad  rente, mescos cu e caso di un
            considera un di e expertonan  tambe ta cu tin hende no ta  hende cu ta haya un pica di
            principal  na  Hulanda  y  na  sinti malo mes. Y esey ta pa-  un abeha. Pero e no ta hopi. Y
            mundo riba e tema di virus-  sobra por considera cu cierto  esey no ta un motibo pakico
            nan exotico, manera Dengue,  hende tin cel cu ta compara-  un  hende  mester  rechasa  e
            Zika,  Chikungunya  y  otro,  bel cu cas di palo y otro hen-  vacuna.”
            y  ta  asisti  e  Outbreak  Man-  de tin cel cu ta comparabel cu
            agement  Team  di  Hulanda.  cas  di  beton.  E  virus  lo  por  DNA
            Su  hefe  directo,  dr.  Marion  kibra bentana of porta, pero e  Dr. Byron Martina ta lamenta
            Koopmans  no  solamente  cas ta keda para fuerte.         con  personanan  sin  conoce-
            ta  miembro  di  e  Outbreak                              mento ta comenta riba e va-
            Management Team, e ta un di  Vacuna MRNA y miedo          cuna  sin  sa  e  tecnologia  su
            e 10 expertonan internacional  Na 2020 a cuminza traha riba  tras y tur e test cu tabata su
            cu ta investigando e origen di  un vacuna contra e coronavi-  tras. Media tambe ta tuma e
            COVID-19 pa Organisacion  rus. A uza un tecnologia nobo  storianan aki y consecuente-
            Mundial di Salud.            cu ta haci e vacuna algo total-  mente, tin yen di storia robes.
                                         mente diferente cu locual ta  Entre  otro,  cu  e  storia  cu  e
            Ademas  di  su  trabou  como  e  vacuna  cu  mayoria  hende  vacuna  contra  COVID-19  ta keda mesun virus. Of, por  e ‘foutje’ ey nos ta yama vari-
            parti  di  e  Departamento  di  ta custumbra cune, cu ta mas  lo ta cambia DNA di hende.  hasta  ilustra  cu  color.  Ban  ante.”
            Virologia  di  Centro  Medico  bien parti di e virus, manera  “Tanto hende y tambe virus,  bisa cu e prome virus tabata  Pa Dr. Martina, un virus por
            di  Universidad  di  Erasmus  polio  cu  ta  permiti  e  curpa  tin su DNA. Den e DNA tin  blauw scur y awor e variante  bira mas peligroso cu e origi-
            na  Rotterdam,  dr.  Martina  traha  su  anticurpa  contra  e  tur e informacion. E colo di  ta  blauw  cla.  Esey  ta  locual  nal  si  e  haya  mas  ‘yabi’  pa
            ta  e  Director  y  CSO  (Chief  virus peligroso aki.     cuero, cabey, tur ta informa-  nos ta yama e variante.”   drenta  y  por  kibra  mas  cas
            Scientific  Officer)  di  Arte-  Realidad ta cu tin hopi reserva  cion warda den e DNA. Pro-                        pareu.    Pero  di  otro  banda,
            mis  One  Health  Research  rond mundo contra e vacuna.  teina ta transmiti e informa-  Vacuna  ta  keda  efectivo  segun cientifico, ainda ta difi-
            Foundation cu ta hiba inves-  Segun  Dr.  Martina,  esaki  ta  cion aki. Pero pa pasa e infor-  contra variante?    cil pa determina si y cua di e
            tigacionnan  riba  virus  rond  pa motibo di un cantidad di  macion di e DNA  mester di  Locual  no  ta  sigur  si  e  va-  variantenan ta mas peligroso
            mundo.  Otro  experto  cu  informacion robes cu ta keda  un medio y esey ta e MRNA.  cuna nobo ta traha mes efec-   cu otro. Pa realmente deter-
            kizas publico na Aruba con-  difundi pa tur tipo di medio,  E MRNA ta locual curpa tin  tivo contra tur e variantenan.  mina esey, mester mas anali-
            oce  ta  dr.  Ab  Osterhaus  cu  sigur  media  social,cu  ta  en-  pa  traha  e  proteina.  Esey  ta  “Nos  conoce  varios  corona-  sis, segun Dr. Martina.
            ta  fungi como consehero di  foca  mas  riba  e  aspectonan  locual a traha e vacuna cune.  virus. E SARS coronavirus ta
            Artemis.                     negativo.                    A traha un MRNA cu ta keda  nobo. E otro coronavirusnan  Virus  ta  algo  normal,  salud
            Dr.  Martina  a  enfoca  hopi                             traslada den e proteina di un  cu nos conoce tambe tin vari-  publico mester ta prepara
            atencion  riba  e  desaroyo  di   “E parti di poblacion cu mas  virus.  E  curpa  ta  traha  anti-  ante, y no tur biaha haya uno  Dr. Byron Martina ta enfatisa
            Chikungunya,  Dengue  y  mester  di  e  vacuna  ta  esnan  curpa  contra  e  proteina  di  e  ta proteha contra e otro.” Dr.  na  comunidad  pa  realisa  cu
            Zika  entre  otro  na  Corsou  cu ta core e risico mas grandi,  virus y asina ta brinda protec-  Byron Martina a splica cu un  virus no ta algo nobo y COV-
            y  islanan  ruman.  Y  awor  su  por ehempel hendenan cu tin  cion. E MRNA ta e interme-  vacuna por proteha un hende  ID-19 lo no ta e ultimo male-
            atencion  ta  SARS-COVID  problema cu curazon, ta dia-    dio entre e DNA y proteina.  na diferente nivel. E por pro-  sa ocasiona pa un virus. Sem-
            -2,  esta  e  coronavirus  cu  ta  betico, of asmatico, of hende-  Pero  e  MRNA  cu  ta  den  e  teha di keda infecta, of di bira  per  lo  tin  virus  nobo.  Asina
            causa e malesa COVID-19.     nan di edad halto. E hendenan  vacuna ta di e virus, y no di  malo. “Nos ta kere cu e vacu-  a bin Zika y Chikungunya y
                                         ey mester di e vacuna. Esnan  hende. Pues, e MRNA aki no  na ta proteha particularmente  den futuro lo bin otro. Cada
            Con e coronavirus ta traha   mas jong y mas saludabel no  por cambia DNA di hende. E  pa un hende bira malo. E no  biaha  lo  bin  un  virus  nobo.
            Byron  Martina  na  comienso  mester di e vacuna. Pero un  ta dirigi specifico pa e virus.”  ta  proteha  di  keda  infecta,  “Awor aki nos tin e SARS. No
            a  splica  cu  mester  mira  un  cos mi ta bisa ta cu ora ta haci                      sino  contra  e  malesa.  Pues,  por pronostica cua ta e otro-
            virus  como  un  bala,  manera  hopi investigacion pa yega na  Variantenan   ta   keda  si  keda  infecta  cu  un  otro  nan cu ta bay bin.”
            un baseball, rondo pero cu ta  un vacuna. Es mas, e ta miho  SARS-COVID 2.             variante, kizas no ta bira mes  Problema  ta  cu  hende  indi-
            cubri cu yen di yabi pa “habri  pa e persona tuma un vacuna  Na  e  momentonan  aki  tin  malo. Esey ta nifica cu e va-  vidual no por proteha su mes
            porta di un cel pa asina e por  cu tuma remedi. Un vacuna  diferente  variante  di  e  virus  cuna cu tin por proteha hasta  contra  un  virus  nobo.  Pero
            duplica  su  mes.  Un  virus  e  ta  mas  sigur  cu  remedi,  pa-  cu a haci su entrada na Wu-  contra e variantenan.”  un pais si. E tarea di un pais ta
            ora ta bira dos, sigui pa 4. E  sobra ta realmente haci hopi  han, China den 2019. Tabata  E vacuna cu a keda desaroya  pa percura cu e infrastructura
            momento  cu  e  virus  drenta  test prome cu pone riba mer-  un  coronavirus  cu  a  haya  e  lo stroba cu ta plama e prome  medico y di salud ta suficien-
            un  cel,  e  ta  un  infeccion.  cado. Un vacuna como tal ta  nomber   SARS-COVID-2,  coronavirus cu ta causa CO-   te ekipa pa atende cu un vi-
            Contagio ta ora cu e virus ta  relativamente sigur.”      cu  a  causa  e  malesa  CO-  VID-19. Locual e no ta haci  rus nobo. “COVID-19 a siña
            sali  bek  di  e  cel  y  ta  bay  pa                     VID-19. Ya na 2020 a ripara  ta  stroba  pa  plama  e  varian-  mundo henter cu sistema di
            otro hende.”                 Pero semper tin algun hende  cu  e  virus  cu  a  afecta  Italia  tenan.  “E  no  ta  stroba  cu  ta  salubridad  publico  mester
            Den otro palabra, ora un vi-  cu por core risico, dr. Byron  tabata  un  poco  diferente  cu  transmiti, sino cu no ta bira  ta  bon  hinca  den  otro  y  cu
            rus drenta un cel, duplica su  Martina  a  enfatisa.  “  Mester  esun  di  Wuhan,  y  awor  na  asina malo.”        mester tin e capacidad di es-
            mes,  e  no  a  infecta  ningun  compar’e cu pica di un abeha.  2021, a detecta mas variante,                       cala mesora. Por ehempel, cu
            otro  hende.  “E  virus  ta  haci  Gran mayoria hende cu haya  di Inglatera, Brazil y Sur Af-  Dr. Byron Martina a bisa cu  por escala camanan di cuido
            su esfuerso pa kibra e cel cu  pica  di un abeha lo no sinti  rica. Segun dr. Martina, tur ta  mutacion, variacion den virus  intensivo  den  corto  tempo.
            el  a  drenta.”  Dr.  Martina  a  mucho efecto. Pero toch tin  e mesun coronavirus y tur ta  ta algo natural. “E ta normal.  E ta nifica inversion . Mester
            splica cu mester mira e virus  algun cu por muri di e pica.  causa e infeccion COVID-19.  E  virus  ta  sobrevivi  door  di  hinca mas placa den salubri-
            como un forsa pa destrui un  Esey ta pa motibo di e reac-  “E  yabinan  riba  e  bala,  pa  multiplica y traha copia di su  dad publico. Ta un di e lesnan
            cas. Na momento cu e logra  cion  di  e  sistema  inmuno-  habri e porta di e cel a cam-  mes. Den e proceso di traha  cu  a  siña  di  COVID-19,”  e
            kibra tur cos di e cas, e per-  logico di un persona. Uno ta  bia  den  cada  variante.  Pero  copia di su mes ta bin fout. Y  virologo a conclui.
   30   31   32   33   34   35   36   37   38   39   40