Page 8 - AHATA
P. 8

24 MEDIO AMBIENTE                                              AWEMainta                                                 Diasabra, 12 Juli 2025



















                     Door di crisis climatico

             Nacionnan Uni ta alerta di


             aumento di morto pa calor


       extremo entre adultonan mayor



       NACIONNAN Uni (ONU) a lansa un alerta diahuebs cu e cambio
       climatico ta multiplica e riesgonan pa salud di personanan di edad
       avansa,  cu  un  aumento  di  85%  den  morto  anual  relaciona  cu  calor
       extremo entre personanan mayor di 65 aña desde añanan 1990. Esaki
       ta notabel specialmenta den areanan urbano di paisnan cu entrada
       abou y mediano.

       E peso di tempo: Desafíonan nobo pa hende y ecosistema
       E informenan, titula “Fronteras 2025: E peso di tempo: enfrentando un      por re-activa y libera e microorganismonan aki, tanto antiguonan como
       era nobo di desafio pa persona y ecosistemanan”, publica pa e Programa     moderno, cambiando e  comunidadnan micro-bacterial  existente  y
       di Nacionnan Uni pa Medio Ambiente (Pnuma), ta bin cu un advertencia       causando perdida di biodiversidad.
       serio. Fenomenonan manera olanan di calor, inundacion y dirtimento di
       ijs ya caba ta mas “frecuente y mortal”.                                   E impacto di e dirtimento aki lo afecta 670 miyon hende cu ta biba den
                                                                                  e zonanan aki, ademas di e miles di miyon cu ta depende di awa cu ta
       Inger Andersen, director ehecutivo di  Pnuma, a enfatisa e impor-          bin di e areanan pega aki. Pa frena e deterioracion aki, Pnuma ta reco-
       tancia di preparacion. “Nos mester ta prepara pa e riesgonan cu nan        menda reduci emisionnan di gas di greenhouse effect, limita turismo
       ta presenta, specialmente pa esnan mas vulnerabel, incluyendo person-      den regionnan fragil y acelera investigacion cientifico riba microorgan-
       anan di edad,” el a declara, agregando cu “ainda tin solucion pa proteha   ismonan presente den e ambiente aki.
       comunidadnan y restaura ecosistemanan cu nos a mira perdi.”
                                                                                  Inundacionnan y reaparicion di toxisidad
       Personanan mayor: Mas y mas exponi na riesgonan climatico                  E informe tambe ta enfoca riba otro riesgo creciente asocia cu cambio
       E documento di Pnuma ta resalta cu eventonan climatico extremo ta          climatico: e intensificacion di inundacionnan. Nan ta bira mas “prolonga,
       empeorando malesanan  respiratorio, cardiovascular y metabolico.           intenso y frecuente”, y  por reactiva substancianan kimico prohibi of
       Tambe ta aumentando e mortalidad  entre personanan cu mobilidad            retira decadanan pasa. E crecementonan aki ta lastra gran cantidad
       reduci, dolornan cronico of den situacion di vulnerabilidad. Factornan     di sedimento y residuo contamina cu substancianan toxico, tanto inor-
       manera pobresa, aglomeracion urbano of isolamento social ta haci e         ganico — manera arsenic, cadmio, chrome, chumbo (lead), manganeso
       poblacion aki hasta mas vulnerabel.                                        of mercurio — como compostnan organico persistente, incluyendo
                                                                                  pesticida, algun di nan acumula durante siglonan den e ambiente.
       Pa enfrenta e desafio aki, Pnuma ta recomenda rediseñá ciudadnan cu
       espacionan mas accesibel, berde y resistente na contaminacion, door        Durante un inundacion, e contaminantenan aki por bin bek na ciudadnan
       di  un  miho  planificacion  urbano  y  acceso  na  informacion  climatico   of filtra den e cadena alimenticio, cu efectonan potencialmente perhu-
       adapta pa personanan di edad. “Inverti den stacionnan meteorologico        dicial pa salud y medio ambiente.
       pa monitor calor extremo ta clave pa salba bida,” e informe ta enfatisa.   Otro menasa emergiendo cu e estudio ta aborda ta e riesgo di embehe-
                                                                                  cimento di e damnan. Ademas di nan numeroso beneficionan, damnan
       E peliger di dirtimento di criosfera y su consecuencianan                  por perhudica comunidadnan indigena y dependiente di pisca y tambe
       Pnuma tambe ta adverti di e peliger cu ta warda den e dirtimento acelera   degrada ecosistemanan.  Eliminacion  di damnan grandi y  bieu  cu  a
       di e criosfera — gletsjernan, ijs di lama y suelonan permanentemente       bira insigur, obsoleto of economicamente inconfiabel ta cada bes mas
       pega. Si e temperatura global surpasa 2 °C relaciona cu nivelnan pre-      frecuente na Europa y Norte America.
       industrial, esaki por causa un retraso generalisa di e zonanan aki, cu
       por tuma varios siglo pa restaura na su miho caso.                         Kico nos por haci?
                                                                                  E situacion ta pidi pa accion inmediato. Ta importante pa nos como
       E regionnan aki, cu ta inclui e Alpennan, Andes, Groenland, sistema di     comunidad y lidernan mundial traha hunto pa mitiga e efectonan di
       Himalaya, Siberia y e seronan Tibetano, ta alberga un gran diversidad      cambio climatico y proteha nos poblacion mas vulnerabel.
       di bida micro-bacteriano antiguo, cu ta fungi, bacteria y vírus, hopi di
       nan patogeno, den estado latente. E informe ta alerta cu e dirtimento      Fuente: EFE
   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13