Page 3 - bon-dia-aruba-20250203
P. 3

A3
                                                                                                           LOCAL Dialuna 3 Februari 2025
                  Proyecto “Turning the Tide” ta enfoca riba restauracion di mangel y


                             rifnan di coral pa preserva naturalesa y medio ambiente


            Recientemente       Aruba                                                              e fase aki nos no por bisa si  algo cu ta recien, pero ta ur-
            Conservation  Foundation                                                               esey  ta  un  exito,  pero  nos  gente pa bin cu un solucion
            (ACF)  hunto  cu  partner-                                                             ta  basta  sorprendi  cu  nan  ta  pronto pa e problema ey.
            nan local ScubbleBubbles                                                               mustra asina bon,” Henkens
            Foundation,  Universidad                                                               a enfatisa.                  El a agrega tambe c construc-
            di  Aruba  y  partner  in-                                                                                          cionnan di hotel nobo tambe
            ternacional  Wageningen                                                                El  a  agrega  cu  pa  mira  un  tin  un  efecto  enorme.  El  a
            University  &  Research  a                                                             resultado  substancial  di  e  splica cu ya caba no tin capa-
            lansa  e  documentario  to-                                                            proyecto e lo dura alrededor  cidad den e planta di riool, y
            cante e proyecto “Turning                                                              di tres pa cinco aña, si nan ta  si  pone  mas  presion  cu  mas
            the Tide”. E proyecto aki a                                                            sobrevivi.                   hotel  e  resultado  ta  bay  ta
            cuminsa mas cu un aña y                                                                                             devastador.
            mey pasa y Rene Henkens                                                                Giancarlo  Nunes,  Research
            di Wageningen University                                                               Conservation  Manager  na  Ademas,  el  a  subraya  ta  im-
            &  Research  ta  conta  Bon                                                            ACF, a agrega cu e ta bay de-  portante  pa  stop  di  corta
            Dia Aruba durante un en-                                                               pende tambe di e comunidad  mangel  y  no  destrui  natura-
            trevista  con  e  proyecto  a                                                          di Aruba y kico hende ta ha-  lesa.  “Pensa  riba  naturalesa
            cuminsa, cual ta e meta y                                                              ciendo  rond  di  e  coralnan.  inclusivo,  pensa  sostenibel.
            kico  ta  e  resultadonan  te                                                          “Esaki  tambe  ta  depende  si  Haci  evaluacionnan  di  im-
            awor.                                                                                  nos ta tene nos awa limpi y pa  pacto apropia prome cu
                                                                                                   no tira anker riba nan y asina  bo  haci  cualkier  cos  aki  na
            Henkens  a  splica  cu  e  pre-                                                        por sigui. Ta hopi cos cu mes-  Aruba. Tin evaluacion di im-
            paracion  a  cuminsa  caba  na                                                         ter sucede ainda pa e coralnan  pacto debido,” Henkens a en-
            2022.  Mirando  cu  poco  ta                                                           aki por sigui ta saludabel,” el  fatisa.
            ser  haci  riba  investigacion  y                                                      a subraya.
            restauracion di naturalesa, na                                                                                      El  a  splica  cu  el  a  mira  un
            momento  cu  e  oportunidad  cion di criadero di e mangel-  ba studiantenan di Wagenin-  Algun tips pa con comunidad  evaluacion  di  impacto  di  un
            di  Resenbit  a  bin  cu  finan-  nan caminda lo tin mas pisca  gen University         por contribui na esaki, Hen-  hotel  y  a  wak  solamente  cu
            ciamento  substancial  di  UE,  capaz di reproduci y asina por  cu  ta  monitor  e  progreso.  kens  a  splica,  ta  entre  cu  ta  a evalua e impacto riba natu-
            e organisacionnan cera cabes  pobla  poblacionnan  nobo  di  Aworaki tin un aña cu e mon-  importante  pa  comunidad  ralesa na e sitio ey,  pero no
            y a lansa e proyecto “Turning  pisca den lama y piscadonan  itoreo  ta  andando  y  segun  cuida  su  tereno  miho  pa  no  tabata bisa nada tocante kico
            the Tide.” Henter e proyecto  por gara nan.               Henkens  ta  señala  ta    trem-  tin  erosion  pasobra  erosion  e bishitantenan na
            ta concentra rond di dos res-                             pan pa bisa cu exactitud kico  di mangelnan, yerba di lama  un hotel ta bay haci. “Nan ta
            tauracion  di  mangelnany  di  Pa  loke  ta  e  rifnan  di  coral  e  resultado  di  e  proyecto  ta.  y  coralnan  ta  algo  hopi  de-  bay  impacta  e  medio  ambi-
            rifnan di coral.             Henkens  a  remarca  cu  hopi  El a agrega cu siman pasa nan  structivo.               ente. Nan ta bay landa kisas
                                         rif di coral ta morto. E organ-  a bay un di e rifnan y e rif a                        nan ta bay
            Pa loke ta e mangelnan, el a  isacionnan a implementa dos  mustra cu e coralnan a redo-  El a sigui splica cu e calidad di  jet ski y no tin ningun politica
            splica,  un  di  e  problemanan  tipo  di  rif  di  coral  artificial.  bla den tamaño.  awa mester ta mas bon posi-  riba esey,” el a agrega.
            grandi di mangelnan ta e sed-  Un di nan ta e “Moses Reefs”                            bel pasobra ta importante pa e
            imentacion.  El  a  sigui  splica  cu ta un tipo di bloki di lego  El a resalta cu aunke aña pasa  ecosistemanan  aki  ta  saluda-  Cuido  di  medio  ambiente  y
            cu  durante  yobida  pisa  hopi  di beton cu por construi tur  tabata un aña di bleaching y  bel pa nan tambe por wanta  preservacion  di  naturalesa  ta
            sedimento ta core baha e se-  tipo di structura cune. Hen-  tabatin  horcan  Beryl,  toch  e  cambio di clima.      bataya continuo pa hopi tem-
            ronan y ta caba den e sistema  kens  a  indica  cu  e  proyecto  coralnan aki na un profundi-                       po y Henkens ta remarca cu
            di mangel y e mangel ta bira  nan a instala 13 di rif di e tipo  dad di apenas dos meter a so-  El a señala cu e plantanan di  esaki no mester ta asina paso-
            tera. Si e bira tera e mangel ta  aki, cu ta en total 400 bloki.   brevivi e bleaching y horcan  tratamento  di  awa  di  riool,  bra di e forma ey hendenan ta
            bay perdi.                                                Baryl.                       RWZI, tambe ta hunga un rol  destruyendo e isla y despues
                                         E otro tipo di rif di coral in-  “Por lo menos e ta duna spe-  grandi. El a indica cu Bubali  no ta bay keda nada.
            Pa  e  restauracion  di  e  man-  stala  ta  e  “MARRS  Reef”.  ransa pero naturalmente den  Plas  ta  un  desaster,  y  no  ta
            gelnan nan a traha trampanan  Esakinan, el a sigui splica, ta
            di sedimento na final di  Rooi  tipo di structuranan manera
            Taki,                        haraña cu a ser construi na
            Rooi  Bringamosa  y  na  Rooi  Aruba  mes y cu ayudo di un
            Lamunchi. Nan a traha tram-  cantidad  di  boluntario  nan
            panan  di  sedimento  di  500  ta  cubri cu un tipo lijm, no
            meter  cubico  y  di  e  forma  toxico y cubri cu santo blan-
            ey si sedimento baha for di e  co di Aruba.
            sero e ta keda den trampa di
            sedimento  y  no  ta  core  bay  E rifnan di coral artificial a
            den e mangelnan.             ser  transporta  pa  tres  luga
                                         specifico na e costa zuid di
            Banda  di  e  trampanan  di  Aruba  y  despues  mester  a
            sedimento e organisacionnan  start nan pasobra e meta ta
            a  traha  canalnan  di  mangel  pa  coral crece riba e rifnan
            den  Spaans  Lagoen.  Hen-   di coral artificial aki y pa nan
            kens a indica cu nan kier tin  bira rif di coral.
            un movecion di marea atrobe
            pasobra  na  e  momentonan  Pa loke ta e resultado te cu
            aki  movecion  di  marea  ta  aworaki,  Henkens  a  splica
            hopi  limita  pa  motibo  cu  e  cu parti di e proyecto ta cu
            canalnan  ey  a  ser  sedimenta  nan  ta  monitor  e  mangel
            y e meta ta pa tin awa fresco  y  rifnan  di  coral,  banda  di
            atrobe pa palonan di mangel  conservacion y restauracion,
            cuminsa crece atrobe di nan  tin e parti di investigacion y
            mes unabes cu e canalnan aki  monitoreo.
            a ser estableci.             El a indica cu tin hopi studi-
            Henkens a splica cu despues  ante di Universidad di Aru-
            cu esey nan lo restaura e fun-
   1   2   3   4   5   6   7   8