Page 3 - bon-dia-aruba-20250203
P. 3
A3
LOCAL Dialuna 3 Februari 2025
Proyecto “Turning the Tide” ta enfoca riba restauracion di mangel y
rifnan di coral pa preserva naturalesa y medio ambiente
Recientemente Aruba e fase aki nos no por bisa si algo cu ta recien, pero ta ur-
Conservation Foundation esey ta un exito, pero nos gente pa bin cu un solucion
(ACF) hunto cu partner- ta basta sorprendi cu nan ta pronto pa e problema ey.
nan local ScubbleBubbles mustra asina bon,” Henkens
Foundation, Universidad a enfatisa. El a agrega tambe c construc-
di Aruba y partner in- cionnan di hotel nobo tambe
ternacional Wageningen El a agrega cu pa mira un tin un efecto enorme. El a
University & Research a resultado substancial di e splica cu ya caba no tin capa-
lansa e documentario to- proyecto e lo dura alrededor cidad den e planta di riool, y
cante e proyecto “Turning di tres pa cinco aña, si nan ta si pone mas presion cu mas
the Tide”. E proyecto aki a sobrevivi. hotel e resultado ta bay ta
cuminsa mas cu un aña y devastador.
mey pasa y Rene Henkens Giancarlo Nunes, Research
di Wageningen University Conservation Manager na Ademas, el a subraya ta im-
& Research ta conta Bon ACF, a agrega cu e ta bay de- portante pa stop di corta
Dia Aruba durante un en- pende tambe di e comunidad mangel y no destrui natura-
trevista con e proyecto a di Aruba y kico hende ta ha- lesa. “Pensa riba naturalesa
cuminsa, cual ta e meta y ciendo rond di e coralnan. inclusivo, pensa sostenibel.
kico ta e resultadonan te “Esaki tambe ta depende si Haci evaluacionnan di im-
awor. nos ta tene nos awa limpi y pa pacto apropia prome cu
no tira anker riba nan y asina bo haci cualkier cos aki na
Henkens a splica cu e pre- por sigui. Ta hopi cos cu mes- Aruba. Tin evaluacion di im-
paracion a cuminsa caba na ter sucede ainda pa e coralnan pacto debido,” Henkens a en-
2022. Mirando cu poco ta aki por sigui ta saludabel,” el fatisa.
ser haci riba investigacion y a subraya.
restauracion di naturalesa, na El a splica cu el a mira un
momento cu e oportunidad cion di criadero di e mangel- ba studiantenan di Wagenin- Algun tips pa con comunidad evaluacion di impacto di un
di Resenbit a bin cu finan- nan caminda lo tin mas pisca gen University por contribui na esaki, Hen- hotel y a wak solamente cu
ciamento substancial di UE, capaz di reproduci y asina por cu ta monitor e progreso. kens a splica, ta entre cu ta a evalua e impacto riba natu-
e organisacionnan cera cabes pobla poblacionnan nobo di Aworaki tin un aña cu e mon- importante pa comunidad ralesa na e sitio ey, pero no
y a lansa e proyecto “Turning pisca den lama y piscadonan itoreo ta andando y segun cuida su tereno miho pa no tabata bisa nada tocante kico
the Tide.” Henter e proyecto por gara nan. Henkens ta señala ta trem- tin erosion pasobra erosion e bishitantenan na
ta concentra rond di dos res- pan pa bisa cu exactitud kico di mangelnan, yerba di lama un hotel ta bay haci. “Nan ta
tauracion di mangelnany di Pa loke ta e rifnan di coral e resultado di e proyecto ta. y coralnan ta algo hopi de- bay impacta e medio ambi-
rifnan di coral. Henkens a remarca cu hopi El a agrega cu siman pasa nan structivo. ente. Nan ta bay landa kisas
rif di coral ta morto. E organ- a bay un di e rifnan y e rif a nan ta bay
Pa loke ta e mangelnan, el a isacionnan a implementa dos mustra cu e coralnan a redo- El a sigui splica cu e calidad di jet ski y no tin ningun politica
splica, un di e problemanan tipo di rif di coral artificial. bla den tamaño. awa mester ta mas bon posi- riba esey,” el a agrega.
grandi di mangelnan ta e sed- Un di nan ta e “Moses Reefs” bel pasobra ta importante pa e
imentacion. El a sigui splica cu ta un tipo di bloki di lego El a resalta cu aunke aña pasa ecosistemanan aki ta saluda- Cuido di medio ambiente y
cu durante yobida pisa hopi di beton cu por construi tur tabata un aña di bleaching y bel pa nan tambe por wanta preservacion di naturalesa ta
sedimento ta core baha e se- tipo di structura cune. Hen- tabatin horcan Beryl, toch e cambio di clima. bataya continuo pa hopi tem-
ronan y ta caba den e sistema kens a indica cu e proyecto coralnan aki na un profundi- po y Henkens ta remarca cu
di mangel y e mangel ta bira nan a instala 13 di rif di e tipo dad di apenas dos meter a so- El a señala cu e plantanan di esaki no mester ta asina paso-
tera. Si e bira tera e mangel ta aki, cu ta en total 400 bloki. brevivi e bleaching y horcan tratamento di awa di riool, bra di e forma ey hendenan ta
bay perdi. Baryl. RWZI, tambe ta hunga un rol destruyendo e isla y despues
E otro tipo di rif di coral in- “Por lo menos e ta duna spe- grandi. El a indica cu Bubali no ta bay keda nada.
Pa e restauracion di e man- stala ta e “MARRS Reef”. ransa pero naturalmente den Plas ta un desaster, y no ta
gelnan nan a traha trampanan Esakinan, el a sigui splica, ta
di sedimento na final di Rooi tipo di structuranan manera
Taki, haraña cu a ser construi na
Rooi Bringamosa y na Rooi Aruba mes y cu ayudo di un
Lamunchi. Nan a traha tram- cantidad di boluntario nan
panan di sedimento di 500 ta cubri cu un tipo lijm, no
meter cubico y di e forma toxico y cubri cu santo blan-
ey si sedimento baha for di e co di Aruba.
sero e ta keda den trampa di
sedimento y no ta core bay E rifnan di coral artificial a
den e mangelnan. ser transporta pa tres luga
specifico na e costa zuid di
Banda di e trampanan di Aruba y despues mester a
sedimento e organisacionnan start nan pasobra e meta ta
a traha canalnan di mangel pa coral crece riba e rifnan
den Spaans Lagoen. Hen- di coral artificial aki y pa nan
kens a indica cu nan kier tin bira rif di coral.
un movecion di marea atrobe
pasobra na e momentonan Pa loke ta e resultado te cu
aki movecion di marea ta aworaki, Henkens a splica
hopi limita pa motibo cu e cu parti di e proyecto ta cu
canalnan ey a ser sedimenta nan ta monitor e mangel
y e meta ta pa tin awa fresco y rifnan di coral, banda di
atrobe pa palonan di mangel conservacion y restauracion,
cuminsa crece atrobe di nan tin e parti di investigacion y
mes unabes cu e canalnan aki monitoreo.
a ser estableci. El a indica cu tin hopi studi-
Henkens a splica cu despues ante di Universidad di Aru-
cu esey nan lo restaura e fun-