Page 7 - HOH
P. 7

a7
                                                                                                          salud Diabierna 3 Januari 2025



















              5 cos cu nos sa y no sa ainda tocante COVID, 5 aña despues di pandemia


            (AP)—Aunke          oficial-                                                                                        E familiar di omicron cu awor
            mente  e  Organisacion                                                                                              ta domina na Merca ta yama
            Mundial di salud a declara                                                                                          XEC, cual ta conta pa 45% di
            un  fin  na  e  pandemia  di                                                                                        variantenan  circulando  den
            coronavirus  na  mei  2023,                                                                                         e  pais  durante  e  dos  ultimo
            e  virus  ainda  ta  presente,                                                                                      siman di december, CDC ta
            pero mayoria hende a crea                                                                                           bisa. Medicacion actual con-
            inmunidad  door  di  vacu-                                                                                          tra COVID-19 y e booster di
            nacion- y infeccionnan. E                                                                                           vacuna  mas  reciente  mester
            ta menos mortal compara                                                                                             ta efectivo contra dje, Long a
            cu  durante  e  pandemia                                                                                            bisa, pasobra “e ta mas o me-
            y  no  ta  mas  riba  e  lista                                                                                      nos un mescla di variantenan
            di  causanan  principal  di                                                                                         cu tabata circulando caba.”
            morto. Pero e virus ta evo-
            luciona,  cual  ta  significa                                                                                       Kico nos sa di long COVID?
            cu  cientificonan  mester                                                                                           Miyones di hende ta keda den
            sigui  monitorea  esaki  di                                                                                         incertidumbre cu e legado di
            cerca.                                                                                                              e pandemia cu ta yama long
                                                                                                                                COVID. Por tuma algun si-
            Di unda e virus SARS-CoV-2                                                                                          man  pa  un  hende  recupera
            a bini?                      cu e conteo por ta tres biaha  nanan mRNA.                                             completamente  despues  di
            Nos  no  sa.  Cientificonan  ta   mas grandi.                                          Cientificonan a nombra nan  un  episodio  di  COVID-19,
            kere cu e scenario mas prob-                              Awor aki tambe tin e vacuna  pa  letternan  Griego:  alpha,  pero  algun  hende  ta  desar-

            able ta cu e tabata circula den   Na  Merca,  un  promedio  di  mas  tradicional  di  Novavax,  beta,  gamma,  delta  y  omi-  oya  problemanan  mas  per-
            murcielago,  manera  hopi    900  hende  pa  siman  a  muri  y algun pais a purba mas op-  cron. Delta, cual a bira domi-  sistente. E sintomanan cu ta
            otro coronavirus. Nan ta kere   di COVID-19 durante e ul-  cion.  Distribucion  na  pais-  nante na Merca na juni 2021,  dura por lo menos tres luna,
            cu el a contamina otro animal   timo aña, segun di Centro pa  nan mas pober a sucede poco  a  trece  hopi  preocupacion  y algun bes pa añas, ta inclui
            despues,  cual  na  su  beurt  a   Control  di  Malesa  di  Merca  poco,  pero  OMS  ta  calcula  pasobra tabatin dos biaha mas  cansancio,  problema  cogni-
            contamina  hende  cu  tabata   (CDC).                     cu mas cu 13 biyon dosis di  probabilidad pa causa hospi-  tivo conoci como “brain fog,”
            maneha of mata e animalnan                                vacuna  contra  COVID-19  a  talisacion  compara  cu  e  ver-  dolor  y  problema  cardiovas-
            na un mercado na Wuhan, ca-  E coronavirus ta sigui afecta  ser  administra  globalmente  sion original di e virus.  cular, entre otro.
            minda e prome caso humano    adultonan  mayor  mas  tanto.  desde 2021.
            a  aparece  fin  di  november   Durante e periodo di winter                            Despues, na fin di november  Dokternan no sa dicon algun
            2019.                        na Merca aña pasa, adultonan  E  vacunanan  no  ta  perfecto.  2021, un variante nobo a apa-  hende ta haya long COVID.
                                         di  75  aña  of  mas  a  conta  pa  Nan  ta  haci  un  bon  trabou  rece: omicron.     E  por  pasa  hasta  despues  di
            Esaki  ta  un  caminda  conoci   rond di mita di tur hospital-  pa preveni enfermedad grave,                        un caso suave y na tur edad,
            pa transmision di e enferme-  isacion-y mortonan den hos-  hospitalisacion  y  morto,  y  “E ta plama hopi lihe,” a bisa  aunke  e  cifra  di  casonan  a
            dad y probablemente a causa   pital  causa  pa  COVID-19,  nan a demostra di ta hopi safe,  Dr. Wesley Long, un patolo-  baha  compara  cu  e  prome
            e prome epidemia di un virus   segun CDC.                 cu solamente un par caso di  go di Houston Methodist na  añanan di e pandemia. Estu-
            similar,  conoci  como  SARS.                             efectonan  severo.  Pero  pro-  Texas. “E a trece un aumen-  dio ta mustra cu vacunacion
            Pero  e  teoria  aki  no  a  ser   “Nos no por papia di COVID  teccion contra infeccion leve  to  grandisimo  den  casonan  por baha e riesgo.
            prueba pa e virus cu ta causa   como algo di pasado, pasobra  ta cuminsa disminui despues  compara cu cualkier otro cos
            COVID-19. Wuhan tin algun    e ta presente ainda,” director  di algun luna.            cu nos a mira antes.”        No ta claro tampoco kico ta
            laboratorio  di  investigacion   di  OMS,  Tedros  Adhanom                                                          causa long COVID, algo cu ta
            envolvi den e coleccion y es-  Ghebreyesus, a bisa.       Manera  e  vacunanan  contra  Pero  segun  OMS,  esaki  ta  complica e buskeda pa trata-
            tudio di coronavirus, stimula                             influenza,  vacunanan  contra  causa un enfermedad menos  mento. Un pista importante:
            e debate si e virus a scapa di   Cua vacuna a bira disponible?  COVID-19  mester  ser  ac-  grave  cu  delta,  en  averahe.  investigadornan  ta  descu-
            un di nan.                   Cientifico-y productornan di  tualisa  regularmente  pa  por  Cientificonan  ta  kere  cu  es-  briendo mas y mas cu e resto
                                         vacunanan a kibra recordnan  combati  e  virus  cu  ta  keda  aki  ta  parcialmente  debi  na  di  e  coronavirus  por  keda
            Esaki ta un puzzel cientifico   di rapidez pa e desaroyo di va-  evoluciona  –  algo  cu  ta  crea  e  inmunidad  cu  tabata  au-  presente  den  curpa  di  algun
            dificil  pa  soluciona,  y  mas   cunanan  contra  COVID-19  frustracion publico pa via di  mentando  door  di  vacuna-  pashent despues di nan infec-
            dificil ainda pa via di e debate   cu a salba cien miles di bida  e necesidad repetitivo di va-  cion- y infeccionnan.  cion original, aunke esaki no
            politico riba e origen di e vi-  mundialmente – y nan tabata  cunacionnan. Esfuersonan ta                           ta splica tur caso.
            rus y loke cientificonan inter-  e  paso  crucial  bida  bay  back  ser haci pa desaroya vacunan-
            nacional ta bisa ta e decision   na normalidad.           an  di  proxima  generacion,
            di China pa mantene prueba                                manera    vacunanan   nasal
            cu por yuda pa nan mes.      Menos cu un aña despues cu  cu  investigadornan  ta  spera
                                         China a identifica e virus, au-  por  yuda  combati  infeccion
            Cuanto hende a muri di CO-   toridadnan di salud na Merca  miho.
            VID-19?                      y  Britania  a  aproba  e  vacu-
            Probablemente  mas  cu  20   nanan  di  Pfizer  y  Moderna.  Cual  variante  ta  domina
            miyon.    E    Organisacion   Añas di investigacion anterior  awor?
            Mundial  di  Salud  a  bisa  cu   –  incluyendo  descubrimen-  Cambio  genetico  cu  nan  ta
            paisnan  miembronan  a  re-  tonan cu tabata esencial pa e  yama “mutacion” ta pasa ora
            porta mas cu 7 miyon morto   tecnologia  nobo  –  a  provee  virusnan ta replica nan mes.
            di COVID-19 pero ta calcula   un mapa pa e yamado vacu-   Y e virus aki no ta diferente.
   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12