Page 11 - AHATA
P. 11

A4   LOCAL
                        Dialuna 21 Juli 2025
                                                                         Landspakket no ta sostenibel si sociedad


                                                                       civil no ta compronde nan, corda carga nan

                                                                           Comunidad internacional ta reconoce investigado
                                                                                         Franken pa trabao innovativo



                                                                      Value  Model,  pa  motibo  cu
                                                                      esaki a resulta di no ta efec-
                                                                      tivo  pa  un  sociedad  chikito.
                                                                      “Na Jersey, e participantenan
                                                                      a  aplaudi  e  creacion  di  un
                                                                      modelo  nobo.  “Esey  ta  algo
                                                                      innovativo  y  mi  ta  kere  cu
                                                                      ta p’esey mi a gana e premio
                                                                      tambe y mi ta mira cu esey a
                                                                      lanta hopi curiosidad.”

                                                                      Realidad ta cu hopi comuni-
                                                                      dad di isla chikito rond mun-
                                                                      do ta un historia of conexion
                                                                      cu paisnan colonisador. Hopi
                                                                      tabata colonisa, unda a copia
                                                                      e  sistema  democratico  di  e
                                                                      ‘madre  patria.’  “Si  nos  mira
                                                                      nos  propio  sistema  demo-
                                                                      cratico,  e  ta  totalmente  un
                                                                      copia  di  esun  di  Hulanda.
                                                                      Nunca  a  evalua  pa  mira  si
                                                                      berdad e sistema ey ta funcio-                            Hulanda a ofrece ayudo, pero
                                                                      na pa un tipo di  democracia                              cu  condicion  stricto,  den
                                                                      cu tin pa Aruba.” Mester bisa                             forma di e asina yama land-
                                                                      cu e tema aki a keda discuti                              spaketten,  cu  tabata  impone
                                                                      recientemente  na  Universi-                              riba e islanan. No obstante cu
            E  ta  e  stem  nobo  den  es-  demico hoben y prominente   dad di Aruba bao direccion di                           e  intencion  por  tabata  bon,
            tudio  di  isla.  Thaïs  Fran-  pa su presentacion. “Mi no ta   Profesor  Wouter  Veenendaal                        realidad ta cu segun Franken,
            ken,   MSc,    investigado  sper’e. Mi intencion tabata pa   di  Universidad  di  Leiden,                           sociedad civil na Aruba no a
            academico  a  bira  reci-    haci mi presentacion, pero no   asocial  cu  Universidad  di                           compronde e landspakketten.
            entemente    recipiente  di  pa competi ni gana. E tabata   Aruba.  “Participacion di so-                           “Si ngo’s no ta compronde e
            e  premio  ‘New  Voices  in  un  sorpresa  y  mi  a  acepta  e   ciedad civil den e debate aki                      landspakket,  no  sa  kico  e  ta
            Island  Studies”  pa  2025  premio, claro.” Motibo ta cu   ta sumamente importante.”                                contene y kico nan contribu-
            durante  e  Small  Islands  e  premio  aki  ta  un  recono-                                                         cion  ta  den  e  landspakket  y
            Culture  Research  Initia-   cimento di parti di e comu-  Franken  a  bisa  cu  conferen-                           kico e impacto di e landspak-
            tive, SICRI, na Jersey. Y si  nidad  academico  cu  a  duna   cianan  manera  esun  na  Jer-                        ket  ta  riba  nan,  anto  no  por
            tin un aspecto cu ta resal-  validez,  ademas  di  ilustra  e   sey  ta  yuda  investigadornan                      cuminza  e  discusion  mes.
            ta, Aruba no ta unico den  relevancia  di  e  investigacion   manera  su  mes  haya  mas   mester  bisti  diferente  pechi  Eynan ta mira con e falta di
            e retonan pa yega na bon  cu  Franken  ta  ehecutando.    conexion cu otro den areanan   e mesun momento. “Nos ta  acceso na informacion y falta
            gobernacion.  Es  mas,  nos  “E  investigacion  no  ta  rele-  similar,  pa  asina  engrandece   mira problemanan similar pa  di comprension den nivel di
            como  isla  tin  similaridad  vante solamente pa Boneiro y   conocemento. Pero tambe ta   yega na bon gobernacion y e  gobernacion, tambe na nivel
            cu otro rond mundo.          Aruba y otro isla den region,   crea  lasonan  pa  Universidad   falta di ‘manpower’ pa mod-  di  Reino  ta  haci  cu  ngo’s
                                         sino pa tur comunidad di isla   di  Aruba,  cu  tambe  ta  con-  ernisa  y  traha  ley  necesario.  no  ta  confortabel,  corda  pa
            Franken a registra for di 2024  chikito,” Franken a agrega.   fronta reto di ta un instituto   Actualmente  hopi  sociedad  cuestiona y bin cu idea pro-
            caba pa participa na e Island                             di  balor  den  un  sociedad  di   di isla chikito ta opera den un  pio.  P’esey  ta  importante  pa
            Studies  Conference  cu  a  Durante  e  conferencia  a    isla  chikito  cu  recursonan   cuadro anticua, mientras cu e  nan ta fuerte, pasobra si nan
            tuma luga na Juni ultimo, pa  resalta  cu  no  solamente  e   limita. Otro institutonan aca-  retonan ta nobo y ta bira mas  ta e wes’i lomba di comuni-
            presenta e prome parti di su  comunidadnan  aki  ta  con-  demico  similar  ta  confronta   grandi  y  e  hermentnan  mes  dad, y nan ta e ‘mouthpiece’
            investigacion  doctoral  ‘Crea  fronta retonan similar cu no   e mesun problemanan y dor   ta anticua, mientras cu ngo’s  pa  Gobierno,  nan  mester  ta
            balor  for  di  abao  (Creating  sin  mas  por  keda  soluciona   di crea lasonan por yuda otro.   mester funciona cu poco fon-  fuerte  pa  defende  nan  mes.
            Values from the ground up)’  cu  e  modelonan  cu  paisnan   “Nos por ta cultura diferente,   do y poco experticio.”  Y mayoria di e temanan di e

            Asina  el  a  haya  oportunidad  grandi  ta  aplica.  Manera  ta   cu  idioma  diferente,  pero  e                  landspakket  ta  referi  na  rol
            pa presenta na Juni ultimo. E  conoci,  Franken  a  dicidi  pa   retonan  ta  similar.”  Esaki-  Pues, e factornan aki ta haci  di  organisacionnan  di  socie-
            importancia di e conferencia  desaroya  su  propio  modelo   nan  ta  entre  otro  limitacion   sociedadnan  di  isla  chikito,  dad civil, esta e ngo’s. “Pero
            ta cu ta haya oportunidad pa  pa midi efectividad di organi-  di  experticio  local,  ademas   cu  pa  naturalesa  ya  ta  vul-  si puntra nan con nan ta mira
            intercambia conocemento cu  sacionnan  di  sociedad  civil,   cu  esnan  cu  tin  responsabi-  nerable, mas fragil ainda. “E  nan  mes  den  implementa-
            otro investigadonan y perso-  en bes di usa e modelo Public   lidadnan  crucial  hopi  biaha   pandemia  di  Covid  a  ilustra  cion di e landspakket, y con
            nanan cu ta traha maneho pa                                                            con  vulnerable  sociedadnan  nan ta prepara, e reaccion ta
            sociedadnan  di  isla  chikito.                                                        di isla chikito ta y cu en reali-  hopi limita. Y esey ta mi em-
            “Ta hendenan cu ta investiga                                                           dad, nos ta depende di siguri-  peño, pa nos empodera ngo’s
            e fenomeno di isla chikito y                                                           dad y stabilidad di Reino Hu-  pa  asina  por  fin  por  logra
            su retonan. Por ehempel, ma                                                            landes, cu ta haci mas dificil  bon  gobernacion  na  Aruba,
            conoce diferente academico y                                                           ainda pa resolve temanan cu  y pa Reino Hulandes ta mas
            investigado cu ta enfoca riba                                                          pa decadanan continuamente  fuerte,  igual,  cu  manehonan
            impacto di cambio di clima.”                                                           ta bira mas grandi. Mi no ta  cu  ta  sostene  desaroyo  sos-
            E tema cu Franken a delibera                                                           kere cu nos tin mas reto, sino  tenibel  di  tur  partner.  Tur
            riba dje tabata parti di su in-                                                        cu  nan  ta  mas  exponi  y  or-  mester  ta  igual  den  conoce-
            vestigacion cientifico, partic-                                                        ganisacionnan no por ignora  mento  y  experticio.  Tanten
            ularmente e area di cultura.                                                           nan mas.”                    cu  desbalansa,  semper  lo
                                                                                                                                sigui tin un partner cu ta mas
            E  premio  ta  pa  reconoce                                                            Landspakket                  fuerte  cu  otro  y  cu  ta  sigui
            Thais Franken como un aca-                                                             Tabata durante e pandemia cu  impone.”
   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16