Page 30 - ED 211
P. 30
ความรู้ในการจัดความสัมพันธ์แบบร่วมมือ และเอื้อเฟื้อกับเพื่อนมนุษย์เห็นได้จากกฎเกณฑ์
หรือแนวทางปฏิบัติในการหาปลาที่ได้รับการยอมรับและถือปฏิบัติในหมู่ชาวบ้านด้วยกันเอง โดยทั่วไป
บริเวณที่มีปลาชุกชุมมักเป็นจุดรวมของการหาปลาหรือที่ชาวบ้านเรียกว่า“ลวง” ลวงที่มีชาวบ้านมาหา
ปลาจ านวนมากเช่น ลวงวังสะแบงนั้น ในช่วงหน้าปลาขึ้นจะมีชาวบ้านทั้งจากอ าเภอเมือง วารินช าราบ
พิบูลมังสาหาร จังหวัดอุบลราชธานี รวมทั้งชาวบ้านจากอ าเภอศรีเมืองใหม่ จังหวัดยโสธรที่ทราบข่าว
ว่าปลาขึ้นล่องเรือมาหาปลาร่วมกันถึงประมาณ 100-200 ล าเรือ การหาปลาร่วมกันนี้ด าเนินไปอย่าง
ราบรื่นด้วยการ“เข้าคิวหาร่วมกัน” โดยชาวบ้านที่มาก่อนจะหาก่อนเรียงตามล าดับกันไป เมื่อกู้เครื่องมือ
ขึ้นแล้วก็จะมาเรียงคิวต่อใหม่อีกครั้งหนึ่ง นอกจากนั้นชาวบ้านยังมักจับปลาร่วมกันหรือ“หากินน ากัน”
หรือ “หาสัมผัสกัน” อีกด้วย ดังเช่นการจับปลาในลวงมอง (จุดรวมของการหาปลาที่ท้องน้ าเรียบและน้ า
ลึกซึ่งท าให้ตาข่ายเป็นเครื่องมือของการจับปลาที่มีประสิทธิภาพที่สุด) ชาวบ้านจะน าตาข่ายมาเรียงต่อ
กันแล้วช่วยกันไล่ปลาเข้าหาตาข่ายเพื่อไม่ให้ปลาหลบหลีกไปได้ การ“หากินน ากัน” จึงเป็นแนวปฏิบัติ
เพื่อลดความเสี่ยงในการจับปลาด้วยการจัดความสัมพันธ์ในรูปของความร่วมมือ แม้พยายามลดความ
เสี่ยงในการจับปลา แต่บางคนก็อาจจับปลาได้น้อยหรือจับปลาไม่ได้เลย ดังนั้นคนที่หาปลาได้มากจึงมัก
แบ่งปลาให้คนที่หาปลาได้น้อยหรือไม่ได้เลย ศีลธรรมของการเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ หรือความอาทรต่อผู้อื่นจึง
หลอมรวมอยู่ในความรู้ในการหาปลาด้วย เพื่อก ากับการประพฤติปฏิบัติ เพราะเป็นเงื่อนไขของสังคมที่
ต้องพึ่งพาอาศัยกัน ซึ่งท าให้มนุษย์สามารถอยู่ร่วมกับผู้อื่นได้อย่างมีความสุข
พิธีเลี้ยงลวงซึ่งเป็นพิธีกรรมที่จัดขึ้นในช่วงเดือนสามก่อนที่ฤดูกาลแห่งการอพยพของฝูงปลา
จะเริ่มขึ้นแสดงถึงการมองแม่น้ าในฐานะของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ การท าพิธีเลี้ยงลวงเป็นเสมือนการขออนุญาตแม่
ย่านางหรือผีเสื้อน้ า เพื่อขอหาปลาในแม่น้ ามูน พร้อมทั้งอ้อนวอนขอให้ช่วยคุ้มครองให้จับปลาได้ ใน
การประกอบพิธีกรรม ชาวบ้านจะใช้ปลาบ่าวปลาสาวเพื่อบูชาแม่ย่านางหรือผีเสื้อน้ า เพราะถือว่าเป็น
ปลากลุ่มแรกที่ว่ายทวนน้ าขึ้นมาในแม่น้ ามูน ชาวบ้านที่จับปลาในบริเวณเดียวกันไม่เพียงร่วมกันประกอบ
พิธีเลี้ยงลวงทุกปีเท่านั้น หากแต่ยังร่วมมือปรับปรุงลวงหรือที่เรียกว่าการซาวลวงอีกด้วย ในการปรับปรุง
ลวงนั้น หากเป็นลวงที่เป็นขุมซึ่งท้องน้ าเรียบและเป็นดินทราย และเครื่องมือที่ใช้จับปลามักเป็นตาข่าย
หรือที่ชาวบ้านเรียกลวงมองนั้น ชาวบ้านจะช่วยกันซาวลวงโดยด าน้ าน าดินไปกลบให้ท้องน้ าเสมอกัน
เพื่อไม่ให้หินโผล่มาเกี่ยวตาข่ายขาด หากเป็นลวงกรวดซึ่งมักใช้ตาข่ายอวนทับตลิ่งในการจับปลา จะซาว
ลวงโดยการน าทรายใส่กระสอบไปทับหินที่เกี่ยวตาข่าย ถ้าบริเวณที่จับปลาเป็นแก่ง จะปรับปรุงโดยการ
“ปักที่” ด้วยการน าเสาไปปักที่โพรงของถ้ าหินต่าง ๆ เพื่อให้เป็นที่เกี่ยวโพงพางให้อยู่นิ่งไม่ไหลไปกับ
กระแสน้ า ในการปรับปรุงลวงนี้ชาวบ้านจะท าโดยการเก็บเงินจากคนที่จับปลาในลวงและร่วมมือกันซาว
ลวงทุกปี หากเป็นลวงที่มีชาวบ้านจากต่างถิ่นมาจับปลาด้วย การซาวลวงก็มักเก็บเงินจากคนที่อยู่ใน
ชุมชนเดียวกันก่อน แต่ชาวบ้านที่ไม่ได้มาร่วมซาวลวงก็มักจ่ายเงินให้หากทราบว่าลวงที่ตนเองมาจับปลา
เอกสารประกอบการสอนรายวิชากระบวนทัศน์ทางการศึกษา พรใจ ลี่ทองอิน | 24
