Page 6 - ACILIM TURKCE DERS KITABI 1.qxd

NEDEN TÜRKÇE?

D
TÜRK DÝLÝ: DÜNYA DÝLÝ
D
D
Þ
D
H
A
Prof. Dr. Þükrü Halûk Akalýn
Türk Dil Kurumu Baþkaný
D
B
K
Bugün yaklaþýk 220 milyon konuþuru bulunan Türk dili, Moðol ve Mançu-Tunguz dillerinin de yer aldýðý Altay dil
ailesinin en fazla konuþura sahip koludur.
T
K
D
Türk Dilinin Kýsa Tarihi
Türk yazý dilinin tarihi VII. ve VIII. yüzyýllarda Orhon vadisinde dikilmiþ olan yazýtlarla baþlar. Gerek Orhon Yazýtlarýnda
kullanýlmýþ olan geliþmiþ ve iþlek dil gerekse komþu ülke kaynaklarýnda yer alan bilgiler, Türk yazý dilinin baþlangýcýnýn
çok daha eskiye gittiðini gösterir. Yakýn dönemde bulunan yeni yazýtlarýn okunmasý Türk yazý dilinin tarihini daha da geri-
lere götürmemizi saðlayacaktýr. Ayrýca karþýlaþtýrmalý ses ve biçim bilimi çalýþmalarý ve diðer dillerdeki alýntý sözlerden
Türkçenin yaþýnýn ortaya konulmasý yolunda önemli veriler elde edilmiþtir. Türkçeden Sümerceye geçmiþ olduðu kanýt-
lanan 168 Türkçe kökenli sözcük, Sümerce ile Türkçenin yaþýt olduðu görüþünün geliþtirilmesini saðlamýþtýr. Esik kur-
ganý buluntularý arasýnda yer alan ve MÖ 4’üncü yüzyýla ait olduðu saptanan bir çanaktaki Orhon yazýsýna benzer harfler-
le yazýlan iki satýrlýk yazýnýn en eski Türkçe metin olduðu bilinmektedir.
Çin yýllýklarýndaki bir Hun aðýtýna ait iki dize ile birkaç sözcük MS 4’üncü yüzyýl Türkçesi hakkýnda fikir vermektedir.
Ancak, edebî metin niteliðindeki ilk büyük metinler Tonyukuk (725), Bilge Kaðan (731) ve Köl Tigin (732) adýna dikilmiþ
olan Göktürk Yazýtlarý’dýr. Türk dilinin ilk sözlüðü ve dil bilgisi kitabý Divanü Lugati’t-Türk ise 1072 yýlýnda Kâþgarlý
Mahmud tarafýndan yazýlmýþtýr.

Yaklaþýk 9 bin sözü içeren eser, yalnýzca bir sözlük, yalnýzca bir dil bilgisi kitabý deðil, ayný zamanda Türk yazý dili-
nin ve aðýzlarýnýn ele alýndýðý, kültür deðerlerinin kayda geçirildiði anýtsal bir kaynaktýr. Kâþgarlý Mahmud; Karahanlý,
Uygur, Oðuz, Kýpçak, Kýrgýz ve diðer akraba topluluklarýnýn söz varlýðýný bir araya getirerek hazýrladýðý eserine Divanü
Lugati’t-Türk, yani Türk Lehçeleri Sözlüðü adýný vermiþtir. Kâþgarlý Mahmud’un yirmiyi aþkýn yazý dilini ve aðzýný Türk adý
altýnda toplamasý, bilimsel bir gerçekliði ortaya koymaktadýr. Büyük ölçüde ortak dil ögelerine dayanan bu yazý dilleri ve
aðýzlar, zaman içerisinde kendi iç geliþmelerini sürdürerek bugün yazý dilleri ve resmî diller hâline gelmiþlerdir.

C
D
Türk Dilinin Coðrafyasý
Yayýlma alaný Kuzey Buz Denizi’nden baþlayýp Hindistan’ýn kuzeyine, Çin Halk Cumhuriyeti’nin içlerinden Avrupa’nýn
en uç noktasýna kadar uzanan yaklaþýk 12 milyon kilometrekarelik bu coðrafyada en geçerli dil, Altay dil ailesinin en büyük
kolu olan Türk dilidir.
19’uncu yüzyýlda ünlü Türkolog Á. H. Vámbéry, Türk dilinin yayýlma alanýnýn geniþliðini yaptýðý gezi sýrasýnda gör-
müþ ve Balkanlardan Mançurya’ya kadar yolculuk yapacak bir kiþinin Türk dilini bilmesi durumunda bu yolculuðunu en
kolay bir biçimde yapabileceðini, çünkü bu coðrafyada en geçerli dilin Türk dili olduðunu söylemiþti. Bugün bu alan daha
da geniþlemiþtir. Özellikle 1960’lý yýllardan itibaren çalýþmak ve okumak baþta olmak üzere çeþitli nedenlerle
endüstrileþmiþ Avrupa ülkelerine Türklerin göçmesi sonucunda Türk dilinin yayýlma alaný Balkanlarý da aþarak Atlas
Okyanusu kýyýlarýna ulaþmýþtýr.
Türk dili, yoðunluðu Orta Asya ve Orta Doðu’da bulunan ve en azýndan son bin yýldýr yerleþik halklar hâlinde olan;
Türkiye Cumhuriyeti, Eski Sovyetler Birliði’nden baðýmsýzlaþmýþ Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan,

6