Page 41 - E-Modul Asam Basa Berbasis Guided Discovery Learning
P. 41

E E-MODUL ASAM & BASA

                                            B e r b a s i s   G u i d e d   D i s c o v e r y   L e a r n i n g
                                            Berbasis Guided Discovery Learning

                     A. Tetapan Kesetimbangan Air
                                          e
                                                              r
                                                b
                                                        n

                                           t
                                    K
                                                 a
                                                             i
                                                           A
                                                   n
                                        s
                                                     g
                                                      a
                                             m
                                            i
                                       e
                           Data Collection
                           D
                                        e
                                       l
                                      l
                                          t
                                         c
                                           i

                             a
                                  C
                                            o
                               t
                                              n
                                a
                                    o

                                                                                       g


                                                                                    a
                                                                                       g
                                                                                    a
                                          n
                                          n
                        Air, sebagaimana kita ketahui, merupakan pelarut yang unik. Salah satu
                                                                                      n
                                           a
                                           a
                                                                                      n
                                                                                             k
                                  a
                                  a
                                                                                             k
                                                                                            i
                                   g
                                   g
                                                                                               .

                               e
                               e

                                                                                               .
                                b
                                b
                                                                                          u
                                      m
                                      m

                                        a
                                        a

                                                                                          u
                                    a
                                    a
                                                                                            i
                                                                                           n
                                      i
                                      i
                                                                                           n


                                                                            e
                                                                            e
                                                                          p
                                                                          p
                                                             m
                                                             m
                                                                             l
                                                                             l
                                                         u
                                                         u
                                                           ,
                                                           ,
                                                          i
                                                          i

                                                                  p
                                                                       a
                                                                 u
                                                                  p
                                                                    a
                                                                     k
                                                                       a
                                                                    a
                                                               e
                                                                r

                                                               e
                                                                        n
                                                                 u
                                                                r
                                                                        n
                                                a

                                                t
                                                a
                                                                                 t


                                                                                 t
                                               i
                                               i
                                             k
                                             k
                                                                                   y
                                                t
                                                                                   y
                                                                     k

                                                      a
                                                      a
                                                     t
                                                     t
                                                       h
                                                                              a
                                                                              a
                                                       h
                                                                                u
                                                                                u
                                                   k
                                                   k
                                                                               r
                                                                               r
                                                    e
                                                    e
                            ,
                                                                                                        s

                                                                                                  a
                            ,


                                                                                                S
                                                                                                S
                              s
                                                                                                        s
                                                                                                         a
                                                                                                         a
                          i
                                                                                                    a
                                                                                                    a
                                                                                                   l
                                                                                                   l
                          i
                                                                                                     h
                           r

                                                                                                  a
                                                                                                     h
                        A A
                           r
                                                                                                           u
                                                                                                          t
                              s
                                                                                                          t
                                                                                                           u
                                                                                                     a
                                                                                   s

                                                                                                      u

                        h
                                                                                   s
                        h
                                               m
                                               m
                                                                                                     a
                                                  u
                       k
                       k
                                                                                                           n

                                                                                i

                                                 p
                                                  u
                                                                                                      u
                                                                                 k
                                                                                 k
                                                 p
                                                                                                   m
                                                                    e
                                                                    e
                                                                                      b
                                           m
                                           m
                                          e
                                                                     r
                                                                                                   m
                                                                     r
                                          e
                                                                                       a
                                                                                       a
                          a
                                              a
                                                                  b
                                                                  b
                                              a
                                                                       i
                                                                                                           n
                                                                       i
                                                                      t
                          a
                                                                                      b
                                                                                     e
                                                                                     e
                                                                      t
                                                                            k


                                                           u
                                                               u
                                                                            k
                  i
                                                         a
                                                                                                        p
                   f
                  i
                                                                                                        p
                                                         a
                                                              t
                                                              t
                                                                                                         u
                                                                         d
                                                                                                         u
                                                                         d
                 s s
                                                                          a
                                                               u
                                                           u
                                                             n
                                                             n
                                                                          a
                     t
                                                                               a
                                                                               a
                                                     n
                                                     n
                     t
                                                    a


                                                                                i
                                                    a
                                                                        n
                                                                        n
                                                        y
                   f
                                                                              b


                                                        y
                                                                              b
                    a
                    a
                                                                k
                                                       n
                                                       n
                                                                k
                                                                                               a
                                  d
                           s

                                     a
                                       h
                                     a
                                         k
                                  d
                                       h
                                         k
                           s
                                                                                        g
                                                                                        g
                                     l



                             y
                                     l

                                                                                                m
                                                                                              s
                                                                                               a

                             y
                                                                                           i
                                                                                           i

                                   a
                                                                                          a
                                                                                          a
                               a
                                   a
                                 a
                                                                                             a
                                 a
                               a
                                                                                             a
                            n

                                                                                                m
                            n
                                                                                              s
                  sifat khasnya adalah kemampuannya untuk bertindak baik sebagai asam maupun
                                                                                           m
                                 A
                                                                                           m
                                                              a

                                                              a

                            a
                                     b
                                                                         a
                                                                                e
                                                                                          a
                      g
                      g
                                                                                          a
                                                                         a
                                                   b
                                                   b
                                 A
                                                  e
                                                                                e
                                     b
                                                  e
                                                    a
                                                        i
                                                                             i
                                                        i


                    b
                    b
                                    r
                                                                             i
                                    r
                                                          b
                  e
                                                          b
                                                                            s
                                                                            s
                                   i
                                   i
                  e
                             s
                             s
                                                           a
                                                                               d
                     a
                     a
                                                      g
                                                      g
                 sebagai basa. Air berfungsi sebagai basa dalam reaksi dengan asam-asam seperti
                                                    a

                 s s



                                                       a
                                                           a
                                                       a
                                                            s
                                                                               d
                                                            s
                                                                           k
                                                                           k
                                                                  l
                                        r
                                             g
                                             g
                                        r
                                                                   a

                                                                                     n
                                                                                     n
                                                                  l
                                                                                    a
                                                                                    a
                                                                       r
                                                                                         s
                                                                                         s
                         i
                         i
                                                                       r
                              a
                                                                   a
                          b
                                                                    m
                               .
                          b
                                                                    m
                                          u
                                                                                       a
                                                                                       a
                                          u
                               .

                                         f
                                           n
                                           n




                                         f

                                                                        e
                                                                        e

                                               i
                                               i
                                                                                   g
                                                                                   g
                        a
                                                                                 n
                                                                d
                            a
                                                                                 n
                                                 s
                        a
                                                                d
                                                 s
                              a

                                       e
                                              s
                                       e
                                              s
                                                                 a

                                                                 a

                                                                                                           i
                                                                                             d
                                                                        s
                                                                b
                                                                                             d
                                                           i
                                                                         i
                                                           i
                                                                                                l
                                                                     n
                                                                     n
                                                             i
                                                                 e
                                                                 e
                                                             i
                                                                    u
                                                                            s
                                                                    u
                                                                b
                                                                            s
                                                            n
                                                                                                          s
                                  C
                                                                                                           i
                                                                                                l
                                                            n

                 HCl  dan  CH COOH,  dan  pelarut  ini  berfungsi  sebagai  asam  dalam  reaksi
                                                                  r
                                  C

                                                                  r
                                                                                                         k
                                                                   f

                                                                                                         k
                                                                        s
                                                                       g
                                                                       g
                                                                                              a
                                                                         i

                                                                   f
                                                                                              a
                                                                                                          s

                                                                                  a

                                                                                                  m
                                                                                  a
                                                                                                     r
                                               n
                                                                                         m
                                               n
                                                                                                  m
                                                                                                     r
                                                                                 g
                                                                                 g
                                                   e
                                                                               a
                                                   e
                                                  p
                                      O
                                                                                                      e
                                                                                                      e
                                                  p
                                      O
                                                                                         m
                                                                                       s
                                                                                       s
                                                                                      a
                                                                                      a

                                                                                        a
                                          ,
                                          ,
                                                                                        a



                                             a
                                        H
                                                                                   i
                                                                                   i
                                             a
                                            d

                                            d
                                        H

                                                                             e
                                                                                                a

                                                                              b
                                                     a
                                                     a
                                                                              b

                                                                             e
                                                      r
                                    O
                                                         t
                                    O
                                                         t
                                                      r

                                                                                                        a
                                                                               a
                                                       u
                                                                                                        a
                                                       u
                                                                                                a
                                                    l
                                                    l

                                 3

                 d e n g a n    b a s a    s e p e r t i    N H 3 .    A i r    m e r u p a k a n    e l e k t r o l i t    y a n g    s a n g a t    l e m a h    d a n
                 dengan  basa  seperti  NH .  Air  merupakan  elektrolit  yang  sangat  lemah  dan



                                                                                                           a
                                                                                                           a
                                                                                                p
                                                                                               i
                                                                      i
                                                                                                   n
                                                                      i
                                                                                                   n

                                                                     r

                                                                            n
                                                                            n
                                                                                       ,
                                                                                       ,
                                                                                      k
                                                                                      k
                                                                                                        n
                                                                                             s
                                                                                                        n
                                                                     r
                                                                                             s
                                                                                               i
                                                                                                         y
                                                                                              k
                                                                                                         y

                                                                                         m
                                                                                  u
                                                                                                 u

                                                                                                       a

                                                                          y
                                                                                                       a

                                                                                 b
                                                                                              k
                                                                          y
                                                                                 b
                                                                                  u
                                                                       k
                                                                                   r
                                                                           a
                                                                                   r
                                                                                    u
                                                                                    u
                                                                                           e
                                                                                           e
                                                                           a
                                                                                                     h
                                                                                                     h
                                                                              g
                                                                                                 u
                                                                       k
                                                                              g
                                                                                                p
                                                                                         m
                                k
                                                          h
                                                          h
                     g
                               i
                               i
                                k
                                         e
                                               k
                                         e
                                                        g
                                                        g
                     g
                                                           a
                   e
                                              a
                       a
                                                              t
                                                              t
                                          r
                                                            n
                                              a
                   e
                                                           a
                             m
                             m
                                                            n

                                      m
                    n
                                    n
                                      m


                                                 n
                                                a
                 dengan  demikian  merupakan  penghantar  listrik  yang  buruk,  meskipun  hanya

                                                a
                                                 n
                                    n
                                                       n
                                  i
                                                      e
                                               k
                                  i
                                                       n
                                                      e
                                                    p
                 d d
                    n
                                  a
                                  a
                                                    p

                                            p

                                                                  l
                                           u

                                                                r
                                                                r
                           d

                           d
                                                                     t
                                                                    s
                                                                     t
                        n
                        n
                                                                    s
                                            p
                                                                  l
                                           u
                                                                   i
                                                                   i
                                          r
                            e
                       a
                            e
                                                              a
                                                              a
                 terionisasi sedikit:


                        Reaksi  ini  adakalanya  disebut  autoionisasi  air.  Untuk  menjelaskan  sifat
                                                                                                     n
                                                                                            n
                                       d
                                                                                                        i
                                               y
                                                                              .
                                   i

                                        a
                                                                                  n
                                                                                          e

                                                                                                 s
                                                                                                           t
                                                 a
                                                                                                         f
                                            l
                                                                                U
                             k

                                                                                      k
                                                                                    u
                                     a
                        R

                                                                                        m
                                              n
                              s
                                                                                              e
                                                                             r
                                 i
                          e
                                                                            i
                                                                                               l
                               i
                                           a
                                                                                   t
                            a
                                                                           a

                                                                                                a
                                                                                                       s
                                         k
                                                                                             j
                                  n
                                             a
                                                                                                    a
                                                                                                  k

                                                                                                          a
                                          r


                                         a
                                          r
                                         a
                                           i
                                           i
                                                                                       a
                                                                                       a
                                                                                        n
                                                                                                        n
                                       d
                                                                                        n
                                       d
                            a
                            a
                                                                                                o
                           s
                                                                                                  n
                                                                                                  n
                                                                                                o
                              d
                                                                                                i
                                                                                                i


                              d
                                                                                                     a
                                                                                                      s
                         a
                        b
                        b
                                                                                                     a
                                                                                                    s
                                                                                                   i
                                                                                                   i
                           s
                                                                                                    s
                         a
                                                                                                      s
                                   a
                                                                                                       i
                                     i
                                                                                            u
                                                                                            u
                                   a
                                     i
                                     r


                                                                                           a
                                                                                           a
                                     r
                                 r
                                                                                              o
                                                                                              o
                               a
                               a
                                 r
                                 i


                                                                                                       i
                                 i
                                                                                             t
                                                                                             t
                                                                             a
                                                        d
                                                        d
                                                                             a
                                                       n
                                                       n
                                                                                                          y
                                                                            i
                                                                            i
                                                           n
                                                                            t
                                                         a
                                                         a
                                                                            t
                                                                                                          y


                                                                                n
                                                  t
                                                                                 y
                                                                                 y
                                                  t


                                                     a
                                                     a
                                                                                n
                                                    p
                                                    p
                                                                 o
                                                                                                           a
                                                                   n
                                                                 o
                                                                       d
                                                                       d
                                                                                                           a
                                                                    s
                                                                     t
                                                                     t
                                                                    s
                                                                   n
                                                                      e
                                                                      e
                                                                r
                                                                          k


                                                                          k
                                                           n
                                                            g
                                                            g
                                                                         ,
                                                                         ,
                                                                r
                                                              B


                                                              B
                                                 u
                                                                                    t
                                              u

                                               d
                                               d
                                                                                    t
                                             s
                                                 u
                                                                                  a

                                                                                      k
                                                                                      k
                                                                                    a
                                                                                    a
                                              u
                                             s
                                                                                                        n
                                                                                  a
                  asam-basa dari air dari sudut pandang Bronsted, kita nyatakan autoionisasinya
                 sebagai:

                                                               +
                                                                           −
                                                                                             1
                                                                                              )
                                                                                         .
                                                                                    .
                                                                                   .
                                                                                     .
                                                                                       .
                                           l
                                                                                           .
                                                                                  .
                                                                                           .
                                                                                 .
                                          (
                                                                                          .
                                                                                    .
                                                                                  .
                                                                                        .
                                            )
                                                                                            (
                                                                                      .
                                                                                         .
                                                                                       .
                                     H O(l)+ H O(l)⇌ H O (aq) + OH (aq)................(1)
                                                 2
                                       2
                                                            3




                                                                                                   −
                                                                                                 H
                                                                          )
                                                                   l
                                                                                      m
                                                                 a

                                                                     h
                                                                    a
                        Pasangan asam-basa konjugasinya ialah (1) H O (asam) dan OH  (basa)
                                           b
                                                                        1

                                                              a
                                            a
                                                                                     a
                                                                       (
                                                                 i
                                                                                             n
                                                      u
                                                     j
                                                                              O
                                                       g
                                                         a
                                                                                  a

                                                  o
                                                 k
                                                                                          d

                                                    n

                                                                                 (
                                                                                           a

                                                           i
                                                                                    s
                                                                                        )
                                             s

                                                            n
                                                                                               O
                                                                           H
                                                          s
                                                             y
                                              a
                                                                             2
                           +
                 dan H O  (asam) dan H O (basa).
                        3
                                            2 2





                       s
                   e
                    a
                      k
                 R
                 Reaksi autoionisasi air dapat juga ditulis dengan :

                                                      a
                                                    g
                                                          t
                                                         i
                                                        d
                                                 t
                                               a
                                              p
                                                   u
                                                  j

                                                          u
                                                                  n
                                                                 e

                                                                     a
                                                                      n
                                                                   g
                                                             s
                                                             i
                                                            l
                                                                        :
                                                               d

                                 n
                               o
                              i
                                    a
                                   s
                                  i
                          a

                        i
                             o
                            t
                           u
                                     s
                                           d
                                          r

                                             a

                                      i
                                         i
                                        a
                                          H H O ⇌ H   + (aq)  + OH - (aq) ................(2)
                                               (l)
                                            2
                       Fase F SMA/MA                                                                   35
   36   37   38   39   40   41   42   43   44   45   46