Page 178 - เสด็จสู่แดนสรวง

ในอีกแง่มุมหน่ึงที่น่ําสนใจด้วยก็คือ นับต้ังแต่สมัยรัชกําลท่ี ๕ นี้เองที่ทหํารจะเข้ํามํามี บทบําทสูงขึ้นในกระบวนแห่พระบรมศพ ซ่ึงจะเห็นได้จํากท่ีในสมัยรัชกําลท่ี ๖ ทรงได้กําหนด แบบแผนกํารอญั เชญิ พระบรมศพของพระองคเ์ องใหเ้ ปน็ แบบทหําร เพรําะในทศั นะของพระองคแ์ ลว้ นอกจํากจะมีควํามเป็นสํากลมํากข้ึนแล้ว ยังมีพระรําชประสงค์ให้ประหยัดค่ําใช้จ่ํายของรําชกําร ไมต่ อ้ งกะเกณฑแ์ รงงํานมํากนกั เพรําะอําศยั กํา ลงั พลทหํารทม่ี อี ยใู่ นกองทพั ซงึ่ ถกู ฝกึ หดั ระเบยี วนิ ยั ต่ํางๆ เป็นพื้นฐําน กํารปรับเปลี่ยนกระบวนแห่พระบรมศพและพระศพจํากในสมัยรัชกําลที่ ๖ กลํายเป็นธรรมเนียมที่ใช้ต่อเน่ืองมําถึงปัจจุบัน
นอกจํากรปู แบบของกระบวนแหแ่ ลว้ เพอื่ ใหบ้ รรยํากําศของงํานพระบรมศพมคี วํามรว่ มสมยั แบบตะวันตก ในกํารถวํายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระศรีพัชรินทรําบรมรําชินีนําถ พระบรม รําชชนนพี นั ปหี ลวง เมอื่ พ.ศ.๒๔๖๓ นนั้ สมเดจ็ ฯ เจํา้ ฟํา้ บรพิ ตั รสขุ มุ พนั ธ์ กรมพระนครสวรรคว์ รพนิ ติ จึงได้ทรงนํา “เพลงพญาโศก” ซ่ึงเป็นเพลงทํานองเก่ําอัตรําสองชั้นมําดัดแปลงให้เป็นเพลงโศก ทํานองตะวันตก เดินจังหวะช้ําแบบสโลว์มําร์ช (slow march) เพื่อใช้สําหรับบรรเลงนํากระบวน พระบรมศพ ตํามอย่ํางที่ชําวยุโรปนิยมใช้ในงํานศพ ซึ่งเรียกว่ํา “Funeral March” ดังปรํากฏใช้ ในงํานพระบรมศพของพระรําชินีนําถวิกตอเรีย ควํามไพเรําะเหมําะสมของเพลงน้ี พระบําทสมเด็จ พระมงกุฏเกล้ําเจ้ําอยู่หัว ถึงกับทรงตรัสชมเชยว่ํา มีท่วงทํานองท่ีระคนด้วยควํามโศกเศร้ําแต่ก็ ผสมผสํานด้วยควํามสง่ํางําม ให้อํารมณ์เป็นเพลงตํามแบบฉบับท่ีชําวยุโรปนิยมใช้กัน สมกับที่ จะเปน็ เพลงสํา หรบั กระบวนแหศ่ พประจํา ชําติ (สมภพ ภริ มย์ ๒๕๒๙) ดงั นนั้ กํารจดั กระบวนโดยมที งั้ ข้ํารําชบริพําร ทหําร และวงดนตรีสมัยใหม่นี้คงได้รับต้นแบบจํากงํานพระบรมศพของสมเด็จ พระรําชินีนําถวิกตอเรียเมื่อ ค.ศ.๑๙๐๑ เช่นกัน
ราชรถปืนใหญ่ พระเกียรติยศอย่างทหาร
จะเห็นได้ว่ํา นับแต่รัชกําลท่ี ๖ ควํามเป็นทหํารได้กลํายเป็นองค์ประกอบสําคัญของงําน พระรําชพธิ พี ระบรมศพและพระศพ ดว้ ยเหตนุ ที้ ํา ใหไ้ ดเ้ กดิ แนวคดิ ในกํารใชร้ ําชรถทมี่ รี ปู แบบคลํา้ ยกบั รถปืนใหญ่ด้วย ซึ่งเรียกว่ํา “รําชรถปืนใหญ่รํางเกวียน” โดยมีหน้ําที่เวียนอัตรําวัฏรอบพระเมรุมําศ ๓ รอบ แทนพระยํานมําศสํามลําคํานตํามแบบธรรมเนียมดั้งเดิม แนวคิดในกํารใช้รําชรถปืนใหญ่นี้ เริ่มต้นครั้งแรกเมื่อ พ.ศ.๒๔๕๙ (ราชกิจจานุเบกษา ๒๔๕๙: ๗๐๓) แต่ใช้สําหรับพระบรมศพ พระมหํากษัตริย์พระองค์แรกคือ พระบําทสมเด็จพระมงกุฎเกล้ําเจ้ําอยู่หัว ซึ่งพระองค์ทรงรับส่ังไว้ กอ่ นสวรรคตวํา่ ขอใหจ้ ดั แตง่ รถปนื ใหญเ่ ปน็ รถพระบรมศพ เพรําะขํา้ พเจํา้ เปน็ ทหําร อยํากใครเ่ ดนิ ทําง สุดท้ํายนี้อย่ํางทหําร” (ยิ้ม ปัณฑยํางกูร และคณะ ๒๕๒๘ : ๒๕๘)
อย่ํางไรก็ตําม น่ําสังเกตด้วยว่ํา ในงํานพระบรมศพสมเด็จพระรําชินีนําถวิกตอเรียเมื่อ ค.ศ.๑๙๐๑ (พ.ศ.๒๔๔๔) หบี พระบรมศพของพระองคก์ ว็ ํางบนรถปนื ใหญ่ (gun carriage) เชน่ กนั ๑ ดงั นนั้
๑ ขอใหด้ ภู ําพเคลอ่ื นไหวงํานพระบรมศพของสมเดจ็ พระรําชนิ นี ําถวกิ ตอเรยี ไดท้ วี่ ดี โี อชอื่ Queen Victoria's Funeral (1901) Available at: https://www.youtube.com/watch?v=t9yiG3EUz_A
เสด็จสู่แดนสรวง
๑๗๖ ศิลปะ ประเพณี และความเชื่อในงานพระบรมศพและพระเมรุมาศ