Page 185 - เสด็จสู่แดนสรวง
P. 185
พิ้ืนท่ีของพระ ผี ฤๅษี และบาทหลวง ในพิธีกรรมความตายในสังคมไทยจากฉากงานพระศพ
๘
ความนา
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อภิลักษณ์ เกษมผลกูล
สาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
พิธีกรรมเกี่ยวกับควํามตําย หรือ งํานศพ เป็นประเพณีที่จัดอยู่ในหมวดประเพณีเกี่ยวกับ ชวี ติ ถอื เปน็ เรอ่ื งสว่ นตวั และครอบครวั ในเวลําเดยี วกนั ถอื เปน็ ชว่ งสดุ ทํา้ ยของชวี ติ ในพธิ กี รรมเปลยี่ นผํา่ น (Rite of Passage) ของแต่ละบุคคล ภํายหลังจํากที่ชีวิตได้เปล่ียนผ่ํานช่วงวัยในพิธีเกิด บวช และ แต่งงํานแล้ว อย่ํางไรก็ตําม กรณีที่บุคคลที่ตํายเป็นผู้ปกครองบ้ํานเมือง พิธีกรรมเก่ียวกับควํามตําย จะมใิ ชเ่ รอื่ งสํามญั สว่ นตนหรอื ภํายในครอบครวั อกี ตอ่ ไป หํากแตจ่ ะเปน็ พธิ กี ํารของบํา้ นเมอื งไปดว้ ย และจุดหมํายของกํารเดินทํางของ “ผีผู้ปกครอง” ย่อมแตกต่ํางไปจําก “ผีรําษฎร” กล่ําวคือ “ผีผู้ ปกครอง” ต้องเป็นสุคติ คือไปดี สู่เมืองสมมติต่ํางๆ อันเป็นทิพย์ตํามควํามเชื่อของชําวเมืองในยุ คนนั้ ๆ ทํา ใหเ้ ปน็ เรอ่ื งทต่ี อ้ งเฉลมิ ฉลอง และยกยอ่ งกํารเดนิ ทํางหลงั ควํามตํายนนั้ ดว้ ยมหรสพตํา่ งๆ ในขณะท่ี “ผีรําษฎร” ต้องเดินทํางข้ํามแม่น้ํา ข้ํามสะพําน และเดินทํางไปรับ “คําพิพํากษํา” ซึ่งไม่ แน่ว่ําจะเป็นแดน “สุคติ” หรือ “ทุคติ”
วิธีคิดเรื่องควํามตํายดังกล่ําวมําข้ํางต้นได้สะท้อนผ่ํานฉํากงํานพระศพในวรรณคดีนิทําน ของไทยดว้ ยเชน่ กนั เพรําะวรรณคดเี ปน็ ผลผลติ ทํางควํามคดิ ของสงั คมในชว่ งเวลํานนั้ ๆ ในบทควําม นผ้ี เู้ ขยี นจะไดศ้ กึ ษําเฉพําะฉํากงํานพระศพของตวั ละครทมี สี ถํานภําพเปน็ ชนชน้ั สงู เทํา่ นน้ั ตวั ละคร ที่เป็นสํามัญชนดังเช่น พระไวย หรือ วันทอง จะมิได้นํามํากล่ําวถึง โดยมีขอบเขตกํารศึกษําเฉพําะ วรรณคดีนิทํานตั้งแต่กรุงศรีอยุธยําถึงรัตนโกสินทร์ (รัชกําลที่ ๕) โดยแบ่งประเด็นศึกษําออกเป็น ๓ ประเดน็ โดยในชว่ งแรกเปน็ กํารใหข้ อ้ มลู พน้ื ฐํานจํากนน้ั จงึ ทํา กํารวเิ ครําะหใ์ นหวั ขอ้ ถดั ๆ ไป ดงั นี้
“ลัทธิพิธี” ในฉากงานพระศพท่ีปรากฏในวรรณคดีนิทานไทย
แม้ควํามตํายจะเป็นเรื่องสุดท้ํายในชีวิตมนุษย์ แต่ฉํากงํานพระศพในวรรณคดีนิทํานกลับ ไม่ใช่ตอนสุดท้ํายหรือตอนจบของเร่ือง ทั้งน้ีเป็นเพรําะในวรรณคดีนิทํานไทยมักเน้นกํารจบแบบ
ศิลปะ ประเพณี และความเช่ือในงานพระบรมศพและพระเมรุมาศ ๑๘3
เสด็จสู่แดนสรวง
