Page 186 - เสด็จสู่แดนสรวง
P. 186
มีควํามสุข ตํามลักษณะของนิทํานมหัศจรรย์ (fairy tales) ที่มุ่งตอบสนองให้มนุษย์มีควํามหลุดพ้น จํากควํามทุกข์หรือควํามไม่สมปรํารถนําในสภําพปัจจุบัน อย่ํางไรก็ตําม เมื่อได้สํารวจและวิเครําะห์ ฉํากงํานพระศพทปี่ รํากฏในวรรณคดนี ทิ ํานไทยจะพบควํามแตกตํา่ งในแงธ่ รรมเนยี มของกํารจดั กําร พระศพตําม “ลัทธิพิธี” หรือศําสนําและควํามเชื่อในบริบทต่ํางๆ อย่ํางน่ําสนใจ ดังพบควํามหลําก หลํายของลัทธิพิธีต่ํางๆ ในฉํากงํานพระศพ ดังนี้
๑. พิธีศพแบบ “ศาสนาผี”
ในวรรณคดีสมัยอยุธยําตอนต้นเรื่อง ลิลิตพระลอ เป็นวรรณคดีที่เป็นตัวแทนวรรณคดี แนวโศกนําฏกรรมยคุ แรกของไทย โดยกลํา่ วถงึ พธิ ศี พของตวั ละครเอกไว้ หํากแตไ่ มแ่ สดงกํารจดั กําร ตํามธรรมเนียมใดธรรมเนียมหนึ่งอย่ํางชัดเจน โดยเป็นเพียงกํารบรรยํายถึง “ศพสํามกษัตริย์” ทมี่ กี ํารแตง่ กํายเสยี ใหมแ่ ลว้ มดั “ตรําสงั ” นํา บรรจลุ งใน “โลง” โดยไมม่ กี ํารกลํา่ วถงึ คตพิ ทุ ธศําสนํา จึงสันนิษฐํานว่ําเป็นกํารทําศพแบบผีผสมพรําหมณ์ ดังตัวอย่ํางนี้
“มี่อึงอรรณพไห้ เมืองหลวงไข้ทุกด้าว สมเด็จท้าวพิไชยพิษณุกร ธให้นา บงั อรราชเทพี ดาราวดเี สดจ็ ไป สคู่ ฤคารลยั พระองค์ ธใหท้ รงศพสามกษตั รยิ ์ จดั สรรพ ภูษา ตราสังทั้งสามพระองค์ ผจงโลงทองหนึ่งใหญ่ ใส่สามกษัตริย์แล้วไส้ ธก็ให้ แต่งโลงหนึ่งแล้ว ใส่ขุนแก้วแลนางรื่น โลงหนึ่งใส่หมื่นขวัญแลนางโรย ทาโดยรีด พระศพเสร็จ ธก็เสด็จยังปราสาท ให้หาราชศิลปี มีโองการบังคับ ให้สาหรับพระเมรุ เกณฑ์กาหนดทุกกรม ให้แต่งพนมอัฐทิศ พิพิธราชวัติฉัตร กลิ้งกลดธวัชบรรฎาก หลายหลากภาคบุษบก กระหนกวิหกเหมหงส์ บรรจงภาพจาเนียม ลางพนมเทียม อสั ดรลางมกรเทยี มยยบั ประดบั ขบั เขน็ รถอลงกตคชสารองลงการคชสหี ์สารถสี ถติ ชกั รถ ชดกรกระลงึ กมุ แสง รา จา แทงองอาจ เผน่ ผงาดขบั สารสหี ์ เทยี มนนทรชี า นนั สงึ ห์ ดึงไดฉบับจับกัน สรรพอสุราสุรครุฑ มนุษย์ภุชงค์คนธรรพ์ บรรเขบ็จภาพเรียงราย ขยายโรงโขนรา ทา ระทาราวเทยี น โคมเวยี นโคมแวน่ ผจง โคมระหงฉลกั เฉลา เสาโคม เรียงสล้าย เถลิงต้ายเตี้ยกาแพงกาแพง แชลงราชวัติชวาลาบูชาศพสามกษัตริย์”
(ลิลิตพระลอ ๒๕๐๘: ๑๔๒)
นอกจํากนี้ ในบทละครนอกเร่ืองยุขัน ซึ่งมีมําแต่สมัยอยุธยําตอนปลํายและสืบต่อมํายัง รัตนโกสินทร์ตอนต้น ได้กลํา่ วถึงพิธีพระศพตอน “ปลงศพท้ําวปะรังศรี” ก็ไม่ปรํากฏกํารกลํา่ วถึง กํารจดั กํารพธิ พี ระศพตํามธรรมเนยี มหรอื ลทั ธคิ วํามเชอ่ื ใดอยํา่ งชดั เจน โดยเปน็ กํารทํา ศพแบบดงั้ เดมิ คือกํารเก็บศพไว้ในโกศ ซ่ึงสะท้อนศําสนําผีแต่ดั้งเดิม ดังนี้
“เมื่อนั้น ทั้งองค์พระราชบุตรี
จ่ึงเอาธูปเทียนมาลา ใส่ในโกศแก้วแววไว กราบลงท่ีศพพระภัสดา
นางสร้อยสุณีมเหสี พระวงศานารีกานัลใน จวงจันทน์กฤษณาผ่องใส อรไทโศกศัลย์พันทวี นางสมาลาโทษถ้วนถ่ี
เสด็จสู่แดนสรวง
๑๘4 ศิลปะ ประเพณี และความเชื่อในงานพระบรมศพและพระเมรุมาศ
