Page 111 - Gramatyka dla praktyka III wersja flipbook 2024

NEGACJA

W języku polskim przeczenie wyrażone jest przez nieodmienną partykułę nie, która zawsze stoi bezpośrednio przed zaprzeczanym
słowem, np. Nie lubię pomidorów. Lubię nie pomidory, tylko ogórki.
ZAPRZECZENIE CZASOWNIKA BYĆ

1. Kiedy czasownik być służy do opisywania funkcji lub nazywania obiektów, zaprzeczenie nie wpływa na podmiot ani na orzeczenie: NEGACJA
Marek jest nauczycielem. Marek nie jest nauczycielem. To jest kot. To nie jest kot.
2. Kiedy czasownik być służy do opisywania obecności, w negacji używamy formy nie ma w czasie teraźniejszym, nie było
w czasie przeszłym i nie będzie w czasie przyszłym, a także podmiotu w formie dopełniacza: Ty jesteś dzisiaj w domu. Dzisiaj nie ma
cię w domu. Wy byliście dzisiaj w domu. Dzisiaj nie było was w domu. Ona będzie dzisiaj w domu. Dzisiaj nie będzie jej w domu.
Uwaga!
Do opisywania nieobecności rzadko używamy form: Dzisiaj nie jesteś w domu. Wczoraj nie byłeś w domu. Jutro nie będziesz
w domu. Zdania typu Ja już byłem w Ameryce, a ty jeszcze nigdy tam nie byłeś. Byliśmy w tej nowej kawiarni, a wy jeszcze tam nie byliście
wskazują, że ktoś jeszcze nie był w mieście, kraju, miejscu, czegoś nie zobaczył.

ZAPRZECZENIE INNYCH CZASOWNIKÓW
1. Czasowniki z rekcją biernikową po dodaniu partykuły nie zmieniają rekcję na dopełniaczową: Mam czas. Nie mam czasu. Kupuję
chleb. Nie kupuję chleba. Reguła ta nie ma dotyczy zdań, w których czasownik występuje z przyimkiem, np. Czekamy na Kasię.
Nie czekamy na Kasię.
2. Jeśli w zdaniu jest czasownik modalny, np. chcieć, musieć oraz drugi czasownik z rekcją biernikową, wtedy po zaprzeczeniu
czasownika modalnego rekcja również zmienia się na dopełniaczową, np. Mogę ugotować zupę pomidorową. Nie mogę ugotować
zupy pomidorowej. Lubię jeść bigos. Nie lubię jeść bigosu. t e o r i a
3. Czasowniki z inną rekcją nie podlegają tej regule, np. Jadę rowerem. Nie jadę rowerem. Szukam tej książki. Nie szukam tej książki.
Mieszkam w Krakowie. Nie mieszkam w Krakowie. Ufam mojemu lekarzowi. Nie ufam mojemu lekarzowi.

PODWÓJNE ZAPRZECZENIE CZASOWNIKA
1. Zaimki nikt, nic, nigdy, nigdzie, żaden / żadna / żadne wymagają w zdaniu dodatkowego zaprzeczenia, np. Nikt go nie rozumie. Ja
nic / niczego nie pamiętam. Nigdy nie nauczę się języka węgierskiego. Nigdzie nie mogę znaleźć moich kluczy. Żadna uczennica
nie miała pracy domowej. W takich zdaniach nie stoi zawsze przed czasownikiem.
2. Możliwe jest również wystąpienie w zdaniu wielokrotnej negacji, np. Nigdy nigdzie nie czytałem niczego bardziej interesującego.
3. W zdaniach zawierających słowa wcale lub w ogóle również konieczne jest użycie podwójnej negacji, np. Wcale nie mam ochoty
na kino. W ogóle nie rozumiem tego profesora.
4. Zaimki nigdy i nigdzie są nieodmienne, natomiast zaimki nikt, nic i żaden / żadna / żadne odmieniają się przez przypadki.

lp. lm.

mianownik nikt nic żaden, żadna, żadne żadni / żadne
dopełniacz nikogo nic / niczego* żadnego / żadnej / żadnego żadnych

celownik nikomu niczemu żadnemu, żadnej, żadnemu żadnym
biernik** nikogo nic żadnego / żaden, żadną, żadne żadnych / żadne
narzędnik żadnym, żadną, żadnym żadnymi
nikim niczym
miejscownik żadnym, żadnej, żadnym żadnych

* Formy nic i niczego mogą być stosowane wymiennie w bezpośrednim sąsiedztwie czasownika, natomiast po przyimkach używa się
wyłącznie formy niczego, np. Nic / Niczego nie rozumiem. Nie pamiętacie nic / niczego? Przyszedł na urodziny bez niczego.
** Formy biernikowe używane są jedynie po przyimkach i z zaprzeczonym czasownikiem, np. Nie czekam na nikogo. Nie pytam o nic.
Nie jadę na żaden urlop. Nie odpowiadam za żadnych pracowników.

ZAPRZECZENIE POZOSTAŁYCH CZĘŚCI MOWY
Zaprzeczenie rzeczowników, przymiotników, przysłówków, liczebników i pozostałych zaimków pojawia się najczęściej w zdaniach
opisujących przeciwieństwa. Są to zdania złożone, w których używa się spójników ale, lecz, tylko, a. Partykuła nie stoi zawsze przed
zaprzeczanym słowem: Nie krowa, a świnia weszła do naszego ogrodu. Zamówiłam nie ciemne, tylko jasne piwo. Nie szybko, ale powoli się
uczycie. Przybiegłem do mety nie pierwszy, lecz ostatni. Na parkingu stoi nie jego, tylko nasz samochód.

109