Page 135 - Gramatyka dla praktyka III wersja flipbook 2024

ZDANIA BEZOSOBOWE

1. Poprzez dodanie zaimka się do czasownika w formie 3. os. lp. (w czasie przeszłym, przyszłym złożonym i trybie
przypuszczającym – rodzaju nijakiego) tworzy się konstrukcje, które wyrażają ogólne sądy, prawdy i stwierdzenia albo czynności
wykonywane przez zbiorowości. W zdaniach takich nie można wskazać wykonawcy albo jest on nieistotny bądź zbiorowy, np. FUNKCJE ZAIMKA SIĘ
We Francji mówi się po francusku. Prosi się o niepalenie. W latach osiemdziesiątych jeździło się maluchami.
2. Konstrukcji tej używa się również z czasownikami typu: popsuło się, wylało się, pobrudziło się, stało się, spaliło się, aby uniknąć podania
wykonawcy czynności, np. Nie wiem, jak to się stało. Samo się popsuło. Wszystko się wydało.

INNE CZASOWNIKI Z ZAIMKIEM SIĘ

Czasowniki z zaimkiem się mogą również wystąpić w zdaniu w innym (niezwrotnym) znaczeniu.

1. Zaimka zwrotnego używa się dla podkreślenia wzajemności. Wtedy czasownik przyjmuje formę liczby mnogiej, np. Widzimy się
w piątek o 18:00. Oni dobrze się rozumieją. Spotykamy się o 8:00. Chłopcy się pobili.
2. Istnieją czasowniki, które występują tylko z zaimkiem się, np. bać się, podobać się, rozmyślić się, śmiać się, spóźniać się, uśmiechać się,
wahać się, np. Czego się boisz? Przepraszam, ale się rozmyśliłem.
3. Niekiedy zaimek zwrotny występuje w utartych zwrotach z czasownikami, które formalnie go nie przyjmują. W tego typu
konstrukcjach nie ma informacji o wykonawcy czynności, np. Już się robi! Ma się rozumieć!
4. Część czasowników może występować zarówno z zaimkiem zwrotnym, jak i bez niego. Wtedy następuje zmiana znaczenia,
a czasem zmienia się także rekcja czasownika, np. Robert uczy się języka polskiego. Robert uczy dzieci. Ewa udaje, że jest chora. t e o r i a
Nic mi się nie udaje. Niekiedy w takiej sytuacji podmiot przejmuje funkcję dopełnienia, a dopełnienie staje się podmiotem,
np. Sąsiad martwi się zdrowiem syna. Sąsiada martwi zdrowie syna.

POZYCJA SIĘ W ZDANIU

1. Pozycja zaimka się w zdaniu nie jest ściśle określona, a jego miejsce nie ma wpływu na znaczenie wypowiedzi. Najczęściej stoi
on bezpośrednio przed czasownikiem lub po nim, np. Kiedy się umyję, przyjdę na śniadanie. Kiedy umyję się, przyjdę na śniadanie.
Z reguły zaimek się nie powinien znajdować się na końcu zdania. Jest to możliwe jedynie w przypadku, gdy wypowiedzenie
składa się wyłącznie z czasownika, np. Ubieramy się. Nie spieszmy się. Nie upieram się.
Zaimek się rzadko i tylko w mowie potocznej występuje na początku i na końcu zdania, np. Się udało! To nowe mieszkanie
podoba im się.
2. Między się a czasownikiem często pojawia się przysłówek, rzeczownik, zaimek lub liczebnik, jeśli zaimek zwrotny w zdaniu stoi
przed czasownikiem, np.:
Dziecko się szybko umyło. / Szybko się dziecko umyło!
Ona się pięć lat uczyła angielskiego.
On się tym interesuje.
Jak się pan nazywa?
3. Im dalej się jest umieszczone od czasownika, tym wypowiedzenie ma bardziej potoczny charakter, np. Ona się w tę brzydką
sukienkę ubrała. – Ona ubrała się w tę brzydką sukienkę. Kaśka i Arek się z domu wyprowadzili? – Kaśka i Arek wyprowadzili
się z domu?
4. W konstrukcjach z negacją się może zajmować różne pozycje, ale nigdy nie występuje między nie a czasownikiem, np.:
Karol się znowu nie uczy.
Karol znowu się nie uczy.
Karol nie uczy się znowu.
5. W czasie przyszłym złożonym się może znajdować się w różnych pozycjach w stosunku do formy czasownikowej, np.:
Dzisiaj on będzie się uczył angielskiego.
Dzisiaj on będzie uczył się angielskiego.
Dzisiaj on się będzie uczył angielskiego.
6. Jeśli w zdaniu występuje po sobie kilka czasowników zwrotnych, wtedy stosuje się zaimek zwrotny tylko raz, np. Dlaczego
to dziecko jeszcze się nie ubrało i nie uczesało?
7. W krótkich pytaniach się zazwyczaj stoi przed czasownikiem, np. Dlaczego się śmiejesz? Skąd się znacie? Jak się masz?
Czy dobrze się czujesz? Gdzie się spotkaliście? W pytaniach, w których jest też okolicznik lub dopełnienie się stoi częściej
po czasowniku, np. Dlaczego śmiejesz się z tej sytuacji? Skąd znacie się z Michałem? Czy dobrze czujesz się w nowym mieszkaniu?
Gdzie spotkaliście się ostatnim razem?
8. Po czasownikach modalnych zaimek się stoi częściej przed bezokolicznikiem, np.: Chcemy się spotkać w poniedziałek. Musisz
się zastanowić nad tą propozycją. On lubi się myć w zimnej wodzie. Czy ona powinna się wyprowadzić od rodziców? Także
w zdaniach z czasownikami niewłaściwymi się znajduje się przed bezokolicznikiem, np. Znowu trzeba się uczyć do egzaminu. Można
się położyć na tej kanapie? Nie wolno się śmiać z nieszczęścia innych. Strach się odezwać do zdenerwowanego policjanta.

133