Page 27 - Gramatyka dla praktyka III wersja flipbook 2024

PODMIOT Z OKREŚLENIAMI ILOŚCI A FORMA ORZECZENIA

1. Jeżeli podmiot jest wyrażony rzeczownikiem w rodzaju niemęskoosobowym i występuje z liczebnikiem od 1 do 4 oraz
z liczebnikami zakończonymi na 2, 3, 4, np. 22, 103, 544, wtedy podmiot i orzeczenie są do siebie dopasowane pod względem
liczby. Orzeczenie przyjmuje formę 3. os. lp. lub lm., a podmiot ma formę mianownika lp. lub lm., np. Stół stoi. Dwa stoły stoją.
Dwadzieścia dwa stoły stoją. I odpowiednio w czasie przeszłym: Stół stał. Dwa stoły stały. Dwadzieścia dwa stoły stały.
2. Gdy podmiot jest rzeczownikiem rodzaju męskoosobowego i towarzyszą mu liczebniki 2, 3, 4 w formie dwaj / trzej / czterej,
wówczas podmiot i orzeczenie dopasowują się do siebie pod względem osoby i liczby, a w czasie przeszłym, przyszłym O R Z E C Z E N I E I R Ó W N O W A Ż N I K Z D A N I A
złożonym i w trybie przypuszczającym także pod względem rodzaju: Dwaj / Trzej / Czterej studenci mieszkają / mieszkali /
będą mieszkali na parterze. Jeśli liczebniki 2, 3, 4 mają formę dwóch, trzech, czterech, wtedy orzeczenie jest w 3. os. lp. Ta forma
orzeczenia występuje również z kolejnymi liczebnikami głównymi, np. Dwóch studentów mieszka na parterze. Trzech studentów
mieszkało na parterze. Czterech studentów będzie mieszkało na parterze. Pięciu panów czeka na autobus.
3. Jeżeli podmiot występuje z liczebnikiem od 5 do 21 lub z innym z liczebnikiem kończącym się na 0, 1, 5, 6, 7, 8, 9, 11-19,
wówczas orzeczenie ma formę 3. os. lp. W czasie przeszłym i przyszłym złożonym przyjmuje rodzaj nijaki, np. Mieszka tu
pięć kotów. Dwanaście osób czekało na wyniki egzaminu. Ta sama reguła dotyczy podmiotu z określeniami ilościowymi typu
dużo, wielu, kilku, np. Kilku studentów pisze teraz test. Mało osób o tym słyszało. Wielu ludzi będzie to pamiętało. W takich
zdaniach podmiot ma formę dopełniacza liczby mnogiej.

Podmiot w rodzaju niemęskoosobowym

orzeczenie czas teraźniejszy czas przeszły czas przyszły

1 (Jeden) Kot śpi. (Jeden) Kot spał. (Jeden) Kot będzie spał. t e o r i a

Dwadzieścia kotów
5–21 lp. Pięć kotów śpi. Dwanaście kotów spało.
będzie spało.
dużo, wiele, Mało kotów
mało, kilka itp. Kilka kotów śpi. Wiele kotów spało. będzie spało.

2, 3, 4 Sto cztery koty
22, 143, 64 itp. lm. Dwadzieścia dwa koty śpią. Trzydzieści trzy koty spały. będą spały.

Podmiot w rodzaju męskoosobowym

orzeczenie czas teraźniejszy czas przeszły czas przyszły
(Jeden) Policjant
1 (Jeden) Policjant pracuje. (Jeden) Policjant pracował.
będzie pracował.
dwóch, trzech,
czterech, lp.
Osiemdziesięciu
Wielu policjantów
pięciu itd. Dwóch policjantów policjantów pracowało. będzie pracowało.
pracuje.
kilku, wielu,
paru itp.
dwaj, trzej, lm. Dwaj policjanci Trzej policjanci pracowali. Czterej policjanci
czterej pracują. będą pracowali.

RÓWNOWAŻNIK ZDANIA I ELIPSA (POMINIĘCIE)

1. Istnieją wypowiedzi, które nie zawierają orzeczenia, np. Cisza! Uwaga! Nie wchodzić! Są to równoważniki zdania, najczęściej
występują w języku mówionym.
2. Łącznik w orzeczeniu imiennym może zostać pominięty, np. Warszawa to (jest) stolica Polski. Polska (została) mistrzem świata.
Ale (jest) zimno!
3. Pominięte może zostać każde inne orzeczenie, o ile sens zdania pozostaje zrozumiały, np. Pani (jest) w domu? Szkoda (jest)
pieniędzy. (Pada) Deszcz. Ja idę na spacer, a ty (idziesz) do pracy.
4. W zdaniach w czasie przeszłym i przyszłym, w których orzeczeniem jest czasownik być, elipsa nie występuje: Zimno (jest)
dzisiaj. Wczoraj było zimno. Jutro będzie zimno.

25