Page 30 - EBOOK-TRON_2018
P. 30
คว�มสำ�คัญและคว�มเป็นม�
แมงกะพรุนกล่องเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีพิษร้ายแรงที่สุดในโลก พบได้บ่อยในน่านน้ำาแถบอินโด-แปซิฟิก แมงกะพรุนกล่อง
มีอย่างน้อย 36 ชนิด (Daly et al., 2007) ซึ่งแมงกะพรุนกล่องแต่ละชนิดมีความแตกต่างกัน หลายชนิดมีพิษ
ที่อันตราย และมีเพียงไม่กี่ชนิดที่มีพิษร้ายแรงถึงเสียชีวิต ตารางที่ 1 ชนิดและความเป็นพิษ
ของแมงกะพรุนกล่องที่พบในน่านน้ำาไทย
ตั้งแต่ปี พ.ศ.2558 พบการเพิ่มขึ้นของจำานวนผู้บาดเจ็บจากพิษแมงกะพรุนกล่องทั้งฝั่งอ่าวไทยและอันดามัน
อย่างต่อเนื่อง การจัดการสาธารณสุขและการดูแลความปลอดภัยของนักท่องเที่ยวจึงถือเป็นประเด็นเร่งด่วน
ของประเทศ แต่เนื่องจากประเทศไทยยังขาดผู้เชี่ยวชาญและการวิจัยด้านแมงกะพรุนกล่องอย่างจริงจัง จึงเป็น
ที่มาของโครงการวิจัยนี้ เพื่อที่ตอบประเด่นเร่งด่วนของประเทศคือการสร้างฐานข้อมูลและองค์ความรู้เกี่ยวกับ
แมงกะพรุนกล่องที่พบได้ในน่านน้ำาไทย
แมงกะพรุนกล่องคืออะไร
- แมงกะพรุนกล่อง (boxjellyfish) เป็นแมงกะพรุนที่มีพิษร้ายแรง จัดอยู่ในชั้นคูโบซัว (Cubozoa) ซึ่งจากการ แมงกะพรุนกล่องชนิดที่มีหนวดหลายเส้นออก แมงกะพรุนกล่องกลุ่มที่มีหนวดเส้นเดียวออก ตัวอย่างแมงกะพรุนกล่องที่พบในน่านน้ำาไทย
จากแต่ละมุม (order Carybdeida) พบที่
(ที่มา คู่มือการศึกษาความหลากหลาย
จากแต่ละมุม (order Chirodropidae) พบที
รายงานพบว่าแมงกะพรุนชนิดนี้ทำาให้้เสียชีวิตได้บ่อยกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับแมงกะพรุนชนิดอื่นๆ สามารถพบได้ จังหวัดชุมพร (ที่มา เครือข่ายน้ำาดำาน้ำาเกาะเต่า) จังหวัดชุมพร (ภาพจากการสำารวจแมงกะพรุน ของแมงกะพรุนกล่องในน่านน้ำาไทย)
หลายประเทศในเขตร้อน เช่น ฟิลิปปินส์ ญี่ปุ่น อินโดนีเซีย (เกาะบอร์เนียว) และทางตอนเหนือของออสเตรเลีย และกลุ่มที่มีหนวดเส้นเดียว (single-tentacle กล่องในพื้นที่เกาะเต่าของทีมวิจัย ที่มา Jeffrey
เป็นต้น (พจมาน, 2553) box jellyfish) ดังแสดงในรูปลักษณะเด่น Milisen http://milisenphotography.
ของแมงกะพรุนกล่องในกลุ่มนี้คือ หนวดแต่ละ
yolasite.com)
- แมงกะพรุนกล่องมีลักษณะเฉพาะคือ ลำาตัวใส รูปร่างเป็นกล่องสี่เหลี่ยม มีหนวดยื่นออกจากมุมทั้ง 4 ด้าน มีกลุ่ม เส้นไม่มีการแตกแขนง ส่วนใหญ่ไม่มี
ของตา (rhopalia) อยู่แต่ละมุมของร่ม จากการศึกษาทางสัณฐานวิทยาสามารถแบ่งแมงกะพรุนกล่องได้เป็น ถุงกระเพราะอาหาร (gastric saccule) ก�รป้องกันก�รบ�ดเจ็บและเสียชีวิตจ�กก�รสัมผัสพิษแมงกะพรุนกล่อง
2 กลุ่ม คือ กลุ่มที่มีหนวดหลายเส้น (multi-tentacle box jellyfish) ดังแสดงในรูป ซึ่งแมงกะพรุนกล่องกลุ่มนี้จะมี (พจมาน ศิริอาริยาภรณ์, 2553) การป้องกันเป็นวิธีการที่ดีที่สุดในการแก้ปัญหาการบาดเจ็บและเสียชีวิตจากการสัมผัสพิษแมงกะพรุนกล่อง
หนวดหลายเส้นในแต่ละมุม ส่วนใหญ่มีถุงกระเพาะอาหาร (gastric saccule)
ซึ่งหลักการคือ ลดโอกาสสัมผัสแมงกะพรุนกล่อง และพยายามป้องกันไม่ให้โดนพิษปริมาณมาก และการเพิ่ม
โอกาสรอดชีวิตเมื่อสัมผัสพิษไปแล้วโดยการปฐมพยาบาลอย่างถูกวิธี
ผลง�นวิจัยแมงกะพรุนกล่องในประเทศไทย
การป้องกันสามารถทำาได้หลายระดับ โดยเริ่มจากตัวเองก่อนดังนี้
ในประเทศไทยจากการสำารวจและศึกษาของกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งพบแมงกะพรุนกล่องในน่าน 1. การสวมเสื้อผ้าที่สามารถป้องกันพิษจากแมงกะพรุน Lycra suit หรือ wet suit แบบเต็มตัว ดังแสดงในรูป ซึ่งเป็น
น้ำาไทย 10 ชนิด เสื้อผ้าที่แนบตัว ปกปิดทั้งส่วนลำาตัว แขนและขา เป็นการลดการสัมผัสแมงกะพรุนโดนตรง จากรายงาน
จากผลการวิจัยพบว่าสามารถจำาแนกชนิดแมงกะพรุนกล่องได้หลากหลายวิธี ได้แก่ การจำาแนกโดยลักษณะ การศึกษาในประเทศออสเตรเลียพบว่าสามารถลดการบาดเจ็บจากการสัมผัสแมงกะพรุนกล่องได้ถึงร้อยละ 75
สัณฐานวิทยา การจำาแนกโดยศึกษากระเปาะพิษ และการจำาแนกโดยเทคนิคทางชีวโมเลกุล ซึ่งแต่ละวิธีมีข้อดี โดยสามารถป้องกันได้ดีทั้งแมงกะพรุนกล่องสายเดียว และแมงกะพรุนกล่องหลายสาย
และข้อจำากัดที่แตกต่างกันไป โดยพบว่าการจำาแนกโดยเทคนิคทางชีวโมเลกุลนั้นสามารถจำาแนกสปีชีส์ได้ดีที่สุด
และสามารถทำาได้แม้ว่าได้ตัวอย่างเพียงแค่หนวดติดกับผิวหนังผู้สัมผัสพิษมา นอกจากนี้ยังสามารถนำาข้อมูลที่ได้
มาวิเคราะห์ถึงบรรพบุรุษ วิวัฒนาการ และเส้นทางการเดินทางของแมงกะพรุนกล่องมาสู่น่านนำ้าไทยได้ ซึ่งจาก
การวิเคราะห์ลำาดับเบสพันธุกรรมดีเอ็นเอของแมงกะพรุน กล่องที่พบในน่านนำ้าไทยพบว่าแมงกะพรุนกล่อง
หลายชนิดมีความคลายคลึงกับแมงกะพรุนกล่องที่พบในประเทศญี่ปุน โดยเฉพาะแมงกะพรุนกล่องที่พบใน
น่านนำ้าแถวอ่าวไทยตะวันออก ซึ่งมีท่าเรือนำ้าลึกขนาดใหญ่ ที่มีการเดินทางไปมาของเรือระหว่างประเทศไทย
และประเทศญี่ปุ่น ตัวอย่างเสื้อผ้าที่สามารถป้องกันพิษ
จากแมงกะพรุน โดยในรูป ซ้าย)
จากรวบรวมข้อมูลการบาดเจ็บประกอบกับข้อมูลการแพร่กระจาย และในหลายกรณีสามารถจับแมงกะพรุน wet suit ขวา) lycra suit
ต้องสงสัยได้ในที่เกิดเหตุ ทำาให้สรุปเบื้องต้นได้ว่าแมงกะพรุนกล่องในน่านน้ำาไทย 10 ชนิด เป็นแมงกะพรุนพิษ
6 ชนิด และยังไม่มีรายงานความเป็นพิษ 4 ชนิด ดังแสดงในตารางที่ 1
มหกรรมงานวิจัยแห่งชาติ 2561 | 30 31 | Thailand Research Expo 2018
