Page 59 - 34_2022_LiryDram

lub fraza, zawsze będąca w tej samej formie gramatycznej i nie zmieniająca się przez cały utwór. Dodatkowo oba pierwsze wersy zakoń- czone są radifami, co wschodni poeci nazywa- ją matla. Ostatnią podstawową zasadą pisania gazel jest to, że w przedostatnim wersie mu- si pojawić się maqta, czyli odwołanie się do podmiotu lirycznego lub autora i podanie jego imienia, tudzież pseudonimu.
Forma ta, ze względu na swoją skomplikowaną budowę, nie jest dziś tak popularna jak w XV wieku, a trudność w oddaniu jej brzmienia i znaczenia poza krajami, w których biegle wła- da się językiem perskim zdecydowanie zawęża krąg hipotetycznych odbiorców poezji Mehme- da. Z czego wynika w takim razie wciąż żywe zainteresowanie Turków poezją ich Sułtana? Czym Avni zasłużył sobie, by po prawie pięciu wiekach wciąż pamiętano o jego poezji, czyta- no ją i tłumaczono na kolejne języki?
KIM JEST AVNI?
Poznając XV-wieczną poezję turecką europejski czytelnik napotyka na dwa podstawowe proble- my. Pierwszym z nich jest różnica kulturowa, polegająca na stosowaniu metafor, o niezrozu- miałym dla współczesnego, zachodniego od- biorcy znaczeniu, a drugim identyfikacja pod- miotu lirycznego i samego autora. Poeci tamte- go okresu często posługiwali się pseudonimami i nie zawsze ujawniali swoje prawdziwe imię. Można wręcz powiedzieć, że niepisaną zasa- dą było tworzenie pod pseudonimem. Sułtan wybrał dla siebie pseudonim „Avni”. Zazwy- czaj imię to tłumaczone jest jako „pomocnik”, czy „asystent”. Badacze literatury tureckiej in- terpretują je jako odniesienie do relacji poety z Sułtanem, czy nawet Sułtana z samym Alla- hem. Powszechne jest tytułowanie władcy Im- perium Osmańskiego „Cień Allaha na ziemi”.
Oczywistym wydaje się więc, że sam władca, komponując swoje wiersze, których duża część poświęcona jest jego relacji z Bogiem, nazwie się jego pomocnikiem.
Zagłębiając się jednak w znaczenie słowa „Avni”, można natrafić na zupełnie inne, mniej popularne, ale jakże trafne tłumaczenie – „po- dobnie myślący”. Tutaj od razu nasuwa się pyta- nie: do czyich myśli nawiązuje Avni? Czy może chodzić mu o myśli Allacha, Proroka, a może przykładnego muzułmanina?
Mehmed uznawany jest za poetę sufickiego. W poezji sufickiej wiele jest odwołań do Ko- ranu. Widoczne są one na przykład w gazeli 49 w wersie Tak jak słońce, lampa Allaha, nie potrzebuje knota, by świecić, który jest bez- pośrednio odniesieniem do 71 Sury, w której w wersecie 15 i 16 znajdziemy informację, o tym, że Allah stworzył siedem niebios jedno nad drugim, uczynił księżyc jasnym i uczynił słońce lampą. W tej samej gazeli znajduje się również odwołanie do słów Proroka Mahome- ta, według których skąpcy nie pójdą do nieba. Sam nurt poezji sufickiej wywodzi się od zbior- czego określenia dla wielu nurtów religijnych w islamie, mających chwalić Allaha poprzez różne praktyki recytatorskie i modlitwę. Typo- we dla tego nurtu jest przedstawianie Proroka Mahometa jako kochanka, opiewanie jego uro- dy i dążenie do spotkania z nim. Nie jest to za- skakujące, ponieważ w tradycji muzułmańskiej Prorok Mahomet jest uważany za najpiękniejszą osobę, jaka kiedykolwiek urodziła się na świecie. Sułtan w swoich wierszach podkreśla, że sko- ro Koran mówi o prorokach jako o różniących się od zwykłych ludzi zewnętrznym pięknem, to on napisze o nich nie jak o prorokach, a jak o olśniewająco urodziwych ludziach. Zabieg ten dobrze obrazuje pierwsza gazela z Divani Avniego, w której autor opiewa urodę zarówno
styczeń–marzec 2022 LiryDram 57