Page 117 - 36_LiryDram_2022

zaznaczyć, że oprócz kwantów czasu, cza- soprzestrzeni przydaje ziarnistość także ist- nienie dolnej granicy długości. Została ona nazwana długością Plancka i wynosi około 10 33 centymetra.
Drugą nieodłączną cechą rzeczywistości na poziomie kwantowym jest nieokreślo- ność. W przypadku czasoprzestrzeni oznacza to, że podlega ona fluktuacjom i może wy- stępować jako „superpozycja” różnych kon- figuracji. W konsekwencji na tak elementar- nym poziomie zatraca się wspomniana moż- liwość rozróżnienia przeszłości, teraźniej- szości i przyszłości. Jest to sytuacja podob- na do tej, jakiej podlega chociażby elektron rozproszony w przestrzeni. Jego lokalizację możemy wyrażać tylko w kategoriach proba- bilistycznych. Ulega on natomiast zmateria- lizowaniu w chwili oddziaływania z innymi obiektami fizycznymi. Przykładowo, gdy zde- rza się z ekranem fotokomórki, niknie jego chmura prawdopodobieństwa, a on uwidacz- nia się w postaci rozbłysku. W tym momen- cie odkrywa się relacyjność, będąca trzecią charakterystyczną cechą świata kwantowe- go. Dotyczy ona również czasu i przestrze- ni. Fluktuująca czasoprzestrzeń (w ogólnym przypadku czasoprzestrzenie) materializuje się w pewnych momentach i to tylko wobec
obiektów, z którymi oddziałuje. Konkludu- jąc można stwierdzić, że świat kwantowej rzeczywistości jest bezczasowy. Czas po- zbawiony został przypisywanych mu cech: uniwersalności, kierunkowości, teraźniejszo- ści, niezależności i ciągłości. Fakt ten rodzi konieczność dokonywania nowego oglądu świata. Świata będącego zbiorem nie trwa- jących w czasie rzeczy, lecz zdarzeń wyka- zujących czasową rozpiętość. Zdarzenia są wyznaczane w czasoprzestrzeni, czyli za- równo przestrzennie poprzez „gdzie”, jak i czasowo poprzez „kiedy”. Istota ta wydaje się być zbieżna z istotą wolności. Wolność bowiem wyznacza realizacja ciągu przyna- leżnych rzeczom możliwości, które także lo- kalizowane są przez „gdzie” i „kiedy”.
Na poziomie makroskopowym prawo wzrostu wolności generuje czasową strzałkę wolności. Jeżeli przez wolność rozumiemy „wydarza- nie” się dla zrealizowania stanów niosących jej wzrost, wtedy wszystko w świecie zdarzeń jest wolnością. Analogiczna sytuacja wystę- puje w przypadku czasu. Czas wydarzeń jest czasem wszystkiego, gdyż istnieje wyłącznie to, co w nim się dzieje. Tak więc oba te poję- cia nakładają się i unaoczniają spójność na- tury, w której wolność jest jej wszechobecną i immanentną cechą.
LITERATURA:
1. A. Einstein, Zür Elektrodynamik bewegter Korper, Annalen der Physik, 17, s. 891 (1905).
2. A. Einstein, Die Grundlage der algemeinen Relativitatsheorie, ibid., 49, s. 769 (1916).
3. Arystoteles, Zachęta do filozofii, fizyka (tłum. K. Leśniak), PWN, Warszawa 2010, s. 173.
4. I. Newton, Matematyczne zasady filozofii naturalnej (tłum. S. Brzezowski), Copernicus Center Press, Kraków 2015.
5. C. Rovelli, Tajemnica czasu (tłum. J. K. Ochab), Wyd. JK, Łódź 2019, s. 81.
6. Majmonides, Przewodnik błądzących, I, 73, 106a.
lipiec–wrzesień 2022 LiryDram 115