Page 11 - BNDIA ARUBA
P. 11

A11
                                                                                                      OPINION Diamars 22 augustus 2017

            Drs. Marisol M. Krosendijk, psicologo

                                  Anda cu Perdida: E 5 Etapanan di Rouw


                                                                                                   • Saca comodidad di bo fe-   Pensamento Final:
            ORANJESTAD - Ora hen-        tawata  enfrenta  malesanan                               si  bo  ta  sigui  un  tradicion   E proceso di rouw ta wordo
            denan  wordo  confronta  cu   terminal, pero hopi hende a                              religioso,  brasa  e  conformi-  caracterisa  manera  trabou
            rouw tin un par di etapa cu   generalisa  nan  na  e  trauma                           dad  cu  ritualnan  di  mainta   paso  e  ta  dificil.  No  tin  un
            bo  por  reconoce  cu  nan  ta   y  emocionnan  cu  un  hende                          por  provee.  Actividadnan   programa  specifico  pa  rouw
            pasa  aden  ora  di  verwerk.   ta confronta ora un ser keri                           spiritual cu ta importante pa   y  tur  hende  lo  maneha  e
            Terapistanan  ta  guia  hende   fayece.                                                bo, manera resa, medita, bay   perdida di un ser keri na un
            ora  di  perdida  y  tristeza  pa   •  Nengamento:  ‘Esaki  no                         misa/iglesia,  por  na  bo  con-  diferente  manera.  Perdida
            nan por pasa door di e dife-  por ta pasando ami.’                                     suelo.                       ta  forsa  sobrevivientenan  pa
            rente etapanan aki y pa haci   • Rabia: ‘Dicon e cos aki ta
            contacto  cu  nan  sentimen-  pasando?’                                                • Drenta den un grupo di
            tonan.                       •  Negoshamento:  ‘Haci                                   apoyo si bo por haya un-
                                         cu esaki no ta pasa, y mi lo                              comparti  bo  perdida  cu
            Elisabeth Kübler-Ross tawa-  bolbe….’                                                  otro cu a experiencia per-
            ta  distingui  5  etapa  den  e   • Depresion: ‘Mi ta mucho   rabia. Rabia reprimi hopi bi-  didanan similar por yuda.
            proceso  di  rouw.  Pero  e  no   tristo pa haci algo.’   aha ta e causa di depresion.
            tawata considera rouw como   • Aceptacion: ‘Mi ta na paz                               Pa haya un grupo di apoyo,
            un  proceso  cu  ta  tuma  luga   cu locual a pasa.’      5.  Aceptacion:  ‘Mi  ta  bay   kisas bo por contacta hospi-
            den  un  linea  recta,  cu  cada                          sigui cu mi bida.’           tal,  funerarianan,  y  luganan
            persona ta pasa aden stap pa   Tin  5  fase  reconocibel  den                          unda guia ta wordo duna pa
            stap. Cerca tur hende e pro-  reaccion   emocional   riba   Ora  un  persona  haya  sufi-  bo informa.
            ceso  di  rouw  ta  diferente.   trauma y cambio.         ciente  tempo  y  hopi  biaha
            Tin hende ta salta etapanan.                              tambe algun tipo di ayudo pa   • Papia cu un terapista- si
            Otronan por keda largo den   1.  Nengamento:  ‘E  no  ta   pasa dor di e etapanan men-  bo rouw ta sinti mucho hopi
            un  fase  of  ta  bolbe  cay  bek   pasa ami.’            ciona, e realidad ta cuminsa   pa bo carga, busca un profe-
            den un fase anterior. Tambe                               wordo  acepta.  Ta  bin  resig-  sional. Nan por yudabo entre
            experiencia  cu  perdida  den   Nengamento  ta  un  rechaso   nacion y e persona por “de-  otro deal cu emocionnan in-
            pasado ta determina con un   consciente  of  inconsciente   tach”, laga bay.           tenso y surpasa obstaculonan
            hende  ta  bay  anda  cu  rouw   pa  mira  e  realidad.  E  ta  un   Laga bay no ta mescos cu lu-  den bo rouw.
            awor.                        forma natural di proteha bo   bida. E ta duna e perdida un                             reahusta  nan  bida  pa  com-
            Hendenan  den  rouw  tin     mes. E ta yuda pa bo mes por   luga den bo bida y sigui bay.   • Zorg pa bo mes- Ora bo   pensa  y  deal.  Rouw  por  ta
            necesidad  di  un  luga  sigur   determina den cuanto tempo   Locual  ta  para  aki  bo  ta   ta sinti bon fisicamente, tam-  un proceso largo y doloroso,
            unda  nan  por  expresa  nan   e  tristeza  ta  wordo  permiti.   reconoce?            be bo lo sinti bon emociona-  pero  e  por  wordo  maneha
            sentimentonan.  E  ta  impor-  Nos no ta laga mas drenta cu   Bo a sinti cualkier di e emo-  lmente. Esaki ta mas facil pa   cu  asistencia  di  amistadnan,
            tante  cu  nan  no  wordo  laga   nos por handle. Sin embargo   cionnan aki?           bisa cu haci y por costa hopi   miembronan  familiar,  of
            nan  so.  Tambe  mester  tin   tin hende cu ta keda cera den   Cierto  emocionnan  ta  mas   esfuerso  durante  e  tempo   apoyo  di  pafo.  Sobrevivien-
            respet  pa  e  proceso  unico   e etapa aki.              prevalente cu otro?          aki.  Drumi,  come  corecto   tenan  mester  envolve  otro-
            di  cada  persona.  Un  hende                             Kisas bo por reconoce cu bo   y haci ehercicio por yudabo   nan den e proceso di rouw si
            no por pasa den un etapa of   2. Rabia: ‘Dicon cu mi?’    por resolve bo rouw sin pasa                              esaki ta posibel, pasobra esaki
            cera un etapa riba comando.                               den algun di e etapanan aki.
            Conscientitud di e proceso ta   Ora  e  realidad  alcansa  un   Pero  si  bo  pasa  den  e  etap-
            yuda pa reconoce loke ta pasa   hende  hopi  biaha  ta  surgi   anan aki di rouw, kisas bo no
            y pa tin pasenshi.           rabia.  Den  e  periodo  aki  e   ta experiencia nan den un se-
            Rouw ta un reaccion natural   hende den rouw ta moeilijk   quencia bon ordena.
            riba perdida. E ta e sufrimen-  pa acerca. Bou di e rabia tin   Segun  Kübler-Ross  ‘…..no
            to  emocional  cu  bo  ta  sinti   dolor.                 tin  un  reaccion  tipico  riba
            ora algo of un persona cu bo                              perdida  pasobra  no  tin  un
            ta stima wordo kita for di bo.   3.  Negosha:  ‘Mi  ta  prim-  perdida tipico.’
            Bo rouw por ta intenso, y e   inti di bira un miho persona   Please  corda  cu  rouw  ta  un
            por  sinti  cu  nunca  e  ta  bay   si….’                 parti natural di e proceso di
            pasa.                                                     sanacion y e ta tuma tempo.
                                         Den e fase aki hende ta purba   Rouw den bo mes tempo ta
            Tur hende ta rouw diferente   negosha.  Hende  ta  priminti   hopi importante!
            Rouw ta un experiencia per-  haci algo si e ta haya algo al
            sonal y hopi individual.     cambio. Hende ta pensa por   Con pa Maneha bo Rouw
            No  tin  tempo  estableci  den   ehempel: “Si awor pa dilanti   Tin  e  sosten  di  hende,  ta  e
            cual un hende mester rouw.   mi ta hopi lief pa tur hende,   factor  mas  importante  den
            Bo  personalidad,  bo  experi-  e  ora  sigur  mi  por  wak  mi   maneha bo rouw. Cu suerte,   combati stress y cansancio na   por yuda nan reconstrui nan
                                                                                                   e momento dificil aki.
                                                                                                                                bidanan  despues  di  e  per-
            encia cu bida, bo fe y manera   nietonan crece.” Hopi biaha   e  6  maneranan  practico  aki
            di anda cu cosnan tur tin un   e speransa pa recupera ta un   por yudabo.              •  Enfrenta  bo  sentimen-   dida. Na tur esnan cu ta of a
                                                                                                                                pasa den e proceso aki wanta
            impacto riba con bo ta rouw.   motivacion grandi.         • Recuri na famia y amistad-
            Asina  ta  tin  pasenshi  cu  bo                          nan- Maske bo ta un hende    tonan-  Bo  por  purba  su-  na e amor, no na e perdida.
                                                                                                                                Rouw no ta un trastorno of
                                                                                                   primi y scapa di bo rouw
            mes y permiti e proceso cana   4.  Tristeza  y  Depresion:   cu  ta  orguyoso  di  ta  fuerte
            naturalmente.  Tin  biaha  e   ‘Mi ta give up.’           y  independiente,  hala  cerca   pero  bo  no  por  evit’e  pa   un  señal  di  debilidad.  E  ta
                                                                                                   semper.
                                                                                                                                un necesidad spiritual, emo-
            por dura simannan, lunanan                                di esnan cu bo ta stima, en-
            of te hasta añanan den hopi   Ora  un  hende  cuminsa     bes  di  evita  nan,  y  acepta  e   Pa heal, bo mester reconoce   cional  y  fisico.  Nan  ta  bisa
                                                                                                                                e ta e prijs cu bo ta paga pa
            caso.                        acepta  e  realidad  hopi  biaha   asistencia cu ta wordo duna.
                                         sentimentonan  di  tristeza,   Nan ta stima bo y ta care pa   e  dolor.  Si  e  ta  yuda,  skirbi   amor. E unico cos cu bo por
                                                                                                   tocante  bo  perdida  den  un
                                                                                                                                haci  pa  traspasa  e  proceso
            Modelo di Rouw di 5 eta-     arepentimento,  miedo  y  in-  bo y no ta tur ora nan sa kico
            pa di Kübler-Ross            siguridad  ta  bin  ariba.  Hopi   nan por haci pa yuda. Asina   diario of skirbi un carta cu bo   aki ta permiti bo mes rouw.
                                                                                                                                E hecho cu un ser keri no ta
                                                                                                   nunca a haya chens di bisa na
            Den  1969,  psikiatra  Elisa-  biaha  perdidanan  di  pasado   ta, bisa nan locual bo mester,
            beth Kübler-Ross a introduci   tambe  ta  bolbe  bin  ariba.  E   si bo mester un brasa pa yora   bo ser keri. Laga bo mes sinti   akinan cu bo mas semper lo
                                                                                                                                causa bo dolor, pero semper
                                                                                                   locual  bo  ta  sinti  sin  ber-
            locual awor ta conoci manera   hende cu ta rouw casi no ta   of  ayudo  pa  deal  cu  e  are-
            e 5 etapanan di rouw. E eta-  alcansabel  mas.  Hende  por   glonan  funebre.  Bo  famia  y   guensa  of  husgamento.  Ta   e persona aki lo keda den bo
                                                                                                                                curason. May you be Blessed
                                                                                                   rabia, grita, yora of no yora.
            panan  aki  tawata  basa  riba   tin e necesidad di keda expre-  amistadnan lo ta contento di
            su  estudionan  riba  e  senti-  sa nan tristeza. Na e fondo di   por yudabo.          Y e ora, laga bay ora bo ta cla.   Aruba….
            mento  di  su  pashentnan  cu   tristeza hopi biaha tambe tin
   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16