Page 15 - min.vos dec 2,2015
P. 15

8 Djarason 2 Desèmber 2015

                                                        ...Segun dr. Sirving Keli di GGZ/GGD...

Pa: Jubi Evertsz                                                10% DI HENDENAN KU A HAÑA

DISKRIMINASHON I EDUKASHON CHIKUNGUNYA LO SIGUI KU KEHO

   Pa kompletá e di dies biaha ku Huki Sindikal ta dediká          WILLEMSTAD.- Semper         ku, ora ku tin mal tempu      manera e.o. ADC i tambe
su kolumna na e bendita fiesta rasial “San Nikolas i            lo tin mas o ménos un 10       òf awa ta kai, semper tin     dòkternan di kas ta monitòr
Zwarte Piet”, Huki Sindikal ta bai poné e biaha aki, den        porshento di personanan        hendenan ku ta sinti doló     e situashon lokal. Nan ta
e konteksto original, for di kual e fiesta a sali.              ku a haña e malesa di          den skarnir, prinsipalmente   hopi alerta pa Zika, pero
                                                                Chikungunya ku lo keda         esnan ku ta sufri di un òf    ningun kaso registrá.
   E konteksto original aki, ta rasismo i diskriminashon        ku keho pa un periodo          otro forma di artrítis. Pues
rasial, di kual e fiesta aki, tin tur tur sorto di elementonan  relativamente largu.           esaki no ta un eksepshon.        Segun Keli, pronto lo
karakterístikanan di nan aden.                                  Pues si tin keho ainda                                       start tambe ku e akshon
                                                                den komunidat pa loke ta          ZIKA                       di kontròl riba kasnan
   Rasismo i diskriminashon rasial, ta un malesa soshal,        síntomanan di e malesa aki,       Pa loke ta status di e     den sierto arianan pa
ku den mundu sivilisá a keda rechasá i desaprobá                no ta nada fuera di normal.    malesa Zika, ku ta kompartí   asina eliminá e arianan di
unánimamente. Nashonnan Uní, a haña komo tarea,                 Asina dr. Sirving Keli di      hopi karakterístika di        riesgo unda e sangura aki
di aktua korektivo i/o sanshoná, paisnan o gruponan             GGZ/GGD a duna di konosé       Chikungunya, dr. Keli a       lo por establesé su mes i
den un pais, ku ta apliká e malesa soshal aki, den nan          den un entrevista kòrtiku ku   splika ku afortunadamente     multipliká. Lo bai ‘ruim op’
strukturanan o institushonnan.                                  EXTRA ayera nochi. T’asina     te awor no a konstatá         hopi sushedat. Tambe lo
                                                                ku EXTRA a komprondé           ningun kaso di Zika. Pero     instruí habitantenan pa hasi
   E derecho ku Nashonnan Uní tin pa aktua, ta derivá           ku den komunidat di un         teniendo kuenta ku e          loke ta nesesario.
for di un tratado ku paisnan konserní a firma, di kual          forma persistente tin          posibilidat di su entrada,
Reino Hulandes tambe tabata un di nan.                          hendenan ku ta bisa ku         konstantemente GGD               I den kaso ku tin
                                                                nan ta bolbe sinti kehonan     huntu ku otro instanshanan    hendenan ku no ke sigui
   Rasismo i diskriminashon rasial den kolonianan di            similar na síntomanan di                                     òrdu, lo duna nan un but.
Karibe, tabata basá riba e konsepto maligno i étikamente        Chikungunya.
robes, promé ku e mansipashon di sklabitut, ku hende di
kolo di kueru pretu pa nan, tabata un animal i hende di            Dr. Keli a splika ku,
kolo di kueru blanku, hende. Ku e konsepto robes aki, nan       eksperensia a demostrá
tabata hustifiká e “derecho” di oprimí e hende di kolo di       ku mas o ménos un 10
kueru pretu. E hende di kolo di kueru pretu pa nan, mester      porshento di hendenan ku
a siña aseptá, ku e ta na mundu, pa sirbi su amo blanku.        haña e malesa lo keda ku
Despues di emansipashon di sklabitut (na Kòrsou 1863)           keho te algun aña despues.
e konsepto nan maligno aki, a haña un modifikashon              Pues ta bien posibel ku
parsial. E hende di kolo di kueru pretu no tabata un            tin hendenan ku ainda ta
animal mas, pero un sorto di hende inferior, i e hende di       kehonan similar. Despues
kolo di kueru blanku a bira un hende superior i perfekto.       di tempu e kehonan aki lo
E loke a destaká, den e periodo despues di emansipashon         bai si.
ta, ku kolonisadónan a entamá, deliberáda mente den
nan kolonianan,serka desendientenan di esklabonan, e               Nos a puntra sr. Keli si e
aspirashon falsu, di laga nan imaginá nan mes, ku nan           kehonan lo por ta ser stimulá
mester ta mes perfekto ku e blankunan, na lugá di ta nan        dor di sirkunstanshanan di
mes, miéntras, ku den práktika e kolonisadónan tabata           wer. El a kontestá bisando
apliká e táktika di “dividí i goberná”.
                                                                ...Mas enkuentro lo yuda nan...
   Esaki a desemboká rònt Karibe den un aktitut,
i imágen propio negativo, serka desendientenan di               PREZUNAN TA HAÑA MUCHU
esklabonan. Ehèmpelnan palpabel di e nengashon di
su propio dignidat komo hende, a keda demostrá, dor             POKO BISHITA DI FAMIA
di nan propio ekspreshonnan, manera; “mi tin mal
kabei”, “mi koló ta tristu”, i “mi tin ku drecha famia”, ku        WILLEMSTAD.- Prezunan       religioso bishitá prezunan    pa despues dun’é un man.
antropólogo Angela Roe a kaba di probá nan eksistensha          ta hañando muchu poko          mas tantu pa asina nan por    Problema ta sinembargo
sientífikamente resientemente, na Kòrsou. E negashon            bishita di famianan. Esei      ta prepará pa bin bèk den     ku hopi biaha e hende será
aki, ta forma parti e.o. di introdukshon di un eskala di        ta di lamentá komo ku si       komunidat.                    ta bai kai den e mesun
kolo di kueru di hende den Karibe i Kòrsou, riba kual ta        famianan buska drechi di                                     ambiente ora e sali. Einan
balorá hende. Mas kla kolo di bo kueru ta, mas hende bo         nan hendenan den prizon,          E funshonarionan           ta bin e riesgo ku e hende ta
ta. E fiesta di mucha San Nikolas i Zwarte Piet, organisá       nan por prepará mas mihó       riba un pregunta a bisa       kai den ripitishon.
pa adultonan, ta simbolisá, reafirmá, elogiá, i asina           pa nan regreso den sosiedat.   ku komunidat no por
ta trata di konservá,ekspreshon i ehèmpel, di un di e           Asina un funshonario di        hasi nada pa e prezu den         Próksimamente ta
partinan di mas skur di historia di kolonialismo Hulandes       prizon a deklará ayera na      prizon. E prezu ta kai bou    bai tin un enkuentro ku
na Kòrsou, den forma di fiesta di mucha, ku ta rasismo          prensa.                        di un régimen di korekshon    diferente orador pa papia
i diskriminashon rasial, ku lamentablemente ainda ta                                           ku Gobièrnu ta paga ku        riba e peligernan ku krímen
eksistí di bèrdat den komunidat di Kòrsou.                         Awor aki prezunan por       fondonan di belasting. E      organisá ta representá.
                                                                haña bishita kada dos siman    prezu no mester di nada       Dia pa dia e efektonan ta
   E echo ku kolonialmente i histórikamente, a resti’é          pero e kantidat di biaha ku    for di komunidat komo         yegando prizon, manera e
disfras i tap’é, den un asina yamá fiesta di mucha,             famianan ta bin wak nan        ku e ta bon kuidá i esei ta   kaso di sendementu di un
ta hasié mas peligroso. Defakto e ta keda rasismo i             hendenan ta laga di deseá.     obligashon di gobièrnu. Pa    outo di un di e bewakernan
diskriminashon rasial, ku pedagógikamente mester keda           Hopi biaha ta un amigu         aña e suma di kasi 50 mion    na kandela a demostrá. E
rechasá. Kolonialnan, Neo-kolonialnan i ignorantenan            ta bin i de bes en kuando      florin riba presupuesto pa e  punto aki ta un prekupashon
ta apliká tur sorto di mekanismo di defensa propio, - tin       un miembro di famia.           parti aki. Loke si un hende   kresiente den komunidat
biaha konsiente –, pa purba konservá e malesa soshal            Bèrgwensa kisas ta hunga       por hasi ta duna sèn na un    pero tambe na prizon mes.
maligno aki na Kòrsou.                                          un ròl den e situashon i       miembro di famia será via     Den e kuadro aki a bin
                                                                tin biaha tambe rabia ku       di un kuenta na Giro pa e     dilanti e idea pa diferente
   Nan aktitut i aktuashon ta varia for di ignorá               despues di a hasi tantu        prezu por disponé di mas      sektor traha huntu pa wak
eksistensha di rasismo na Kòrsou (tabú), testigmatisashon       esfuerso pa e hende tòg el a   artíkulo den prizon, konosí   unda tin riesgonan. Por
di esnan ku ta hiba un lucha di prinsipio kontra rasismo        kai será. A bin un apelashon   komo kantina di prizon.       ehèmpel si un famia no por
i diskriminashon rasial, dor di deklará nan di ta frustrá,      tambe pa hendenan di           Por lo demas mester warda     paga su resibu di awa den
tin kompleho di inferioridat o ta víktima di pasado.            denominashonnan spiritual/     e hende sinta su kastigu
                                                                                                                                       Sigi lesa pagina 37
   Pero e lucha ta sigui ku tur su intensidat.
   Den edukashon di nos yunan,étikamente mirá, no por
tin lugá pa rasismo i diskriminashon rasial, sigur no na
Kòrsou.
   Te otro siman.
   10   11   12   13   14   15   16   17   18   19   20