Page 4 - BNDIA ARUBA
P. 4

a4    salud
                  Diabierna 13 aPriL 2018

               Muchanan di Aruba ta den factor di riesgo pa diabetes tipo 2



            ORANJESTAD  –  Diabetes  ta  un  problema
            grandi mundialmente y pais Aruba no ta un
            excepcion. Dokter di cas Sharline Vis a trece
            algun data caminda ta wordo calcula cu 15%
            pa 20% di nos poblacion ta sufri di e malesa
            cronico di diabetes. E ta un malesa cu por tin
            su consecuencia, si e no ta wordo trata adec-
            uadamente.

            Na Aruba tin hopi hende cu factornan di riesgo cu
            ta haci cu nan chens pa desaroya diabetes ta grandi.
            Den nos poblacion infantil e diabetes tipo 2 cu tin
            un relacion grandi cu obesidad y estilo di bida. E
            ta wordo manifesta su mes mas y mas tempran. Si
            esaki ta wordo manifesta asina tempran, nos pais
            ta bay confronta den futuro un problema di salud
            basta grandi den nos poblacion.
            Tambe nan ta ripara cu tin basta hende jong cu ta
            haya infarto di curason of stroke celebral. Esaki por
            tin di haber cu presion halto, colesterol halto y sucu
            halto, kiermen diabetes cu no ta wordo detecta y
            trata na tempo.
            Stress ta un fuente moderno di problema di salud y
            problema cardio-vascular tambe. Ora di stress hal-
            to, ta bin cambio den nos hormona. Nos ta produci
            un stress hormona, esta adrenalina cu ta ocasiona
            problema di salud, hunto cu insulina cu ta abou y
            otro hormonanan cu ta trece cambio den nos ar-
            terianan. “Stress ta un factor di riesgo cu tambe ta                                             rason pa causa di obstruccion di e arteria coronario.
            importante pa nos siña deal cu ne”, segun sra. Vis.                                              Of e arteria cu ta abastece e cerebro di oxigeno y
                                                                                                             nutricion ora ta wordo obstrui e persona ta su sufri
            Diabetes y malesa cardio-vascular                                                                stroke of atake celebral. Nan ta malesanan cu bo
            Pero e ta existi un link hopi estrecho entre diabetes                                            por preveni ya cu nan ta afecta bo calidad di bida.
            y malesa cardio-vascular. E malesa cardio-vascular                                               Pero no solamente di e persona cu a haya e daño di
            mas frecuente riba nos isla ta infarto di curason y                                              salud aki, pero pa e famia cu mester percura pa e
            stroke. Pero tin hopi hende cu ta sufri di problem-                                              cuido di un persona cu por menos.
            anan vascular di arterianan grandi cu ta bay pa e
            pianan. E circulacion di e pia ta menos bon. Pero si                                             Diabetes tipo 2 y recomendacion
            e problema aki ta wordo combina cu un sucu mal                                                   Un di e factor di riesgo importante ta e problema di
            controla  e  persona  por  haya  problema  cu  herida                                            obesidad of sobre peso. E cantidad di vet producto
            nan na pia. Nan ta herida cu ta tarda hopi pa cera y                                             di obesidad ta peligroso pa nos salud y pa desaroya
            cu  ta core e risico di wordo infecta. Esaki por tin                                             diabetes.
            como consecuencia cu tin biaha e persona ta perde                                                E diabetes mas comun na Aruba ta esun tipo 2. E
            un tenchi of tin biaha mester amputa un parti di e                                               ta un diabetes cu e pancreas ta e organo cu traha
            pia.                                                                                             insulina. E insulina ta un hormoon importante pa
            E  problema  cu  diabetes  ta  cu  ademas  cu  e ta  un                                          nos metabolismo di sucu. Pero e problema ta cu e
            malesa  cronico,  e  ta  trece  daño  pa  e  arterianan                                          insulina cu e organo aki  ta produci no ta wordo uza
            grandi di curpa, tanto esunnan cu ta bay pa e spier                                              bon den e curpa. E ta wordo yama resistencia pa
            di curason y pa e cerebro. Pero arterianan chikito  consecuencia cu e riñon no ta filter bon.    insulina. Ya sea  cu e insulina ta wordo menos pro-
            cu ta bay pa otro organonan manera wowo, retina  Igualmente e hendenan cu diabetes nan arteria ta   duci of nos curpa no ta uz’e adecuado. E sucu cu
            di wowo y filter di e riñon of loke ta wordo yama  bira bieu mas rapido, esaki debi na inflamacion den   nos ta come den nos alimentacion no ta wordo bon
            malesanan  micro-vascular.  Otro  factor  di  riesgo  e parti paden di e arteria. E ta wordo yama arterio-  procesa den e organonan cu mester di nan. P’esey
            ta colesterol halto, presion halto, etc. Si esaki no  sclerosis y poco poco e  ta obstrui e fluho di sanger.    ta importante pa no subi di peso y si bo ta un per-
            ta wordo debidamente atendi esaki ta trece como  Esaki por trece e risico di un infarto, ya sea di cu-  sona cu peso di mas, haci bo best pa baha esaki pa
                                                                                                             reduci e chens di haya diabetes.
                                                                                                             Si bo ta diabetico y bo sucu ta keda halto ta im-
                                                                                                             portante pa tuma bo remedinan manera dokter ta
                                                                                                             prescribi y tambe bin cu un cambio den bo estilo
                                                                                                             di bida. Kiermen bin cu un cambio riba bo forma
                                                                                                             di come saludabel menos producto traha cu hariña
                                                                                                             (carbohidrato) y mas movecion of sport. Ta reco-
                                                                                                             mendabel 5 dia pa siman y mey ora pa dia di cana-
                                                                                                             mento. E prome paso pa bin cu cambio den bo bida
                                                                                                             ta pa bo mes ripara cu tin un problema di salud, ya
                                                                                                             sea stress, colesterol halto, presion halto, etc.. E ora
                                                                                                             ey e cambio mester bini pa atende cu e problem-
                                                                                                             anan aki. “E cambio no por bin ora un dokter ta
                                                                                                             bisa bo tin cu cambie. E tin cu bin di paden cu bo
                                                                                                             mes kier haci e cambio”, sra. Vis a bisa.
                                                                                                             Departamento di Salud Publico a enfoca riba e top-
                                                                                                             ico aki pa trece mas informacion y conscientisacion
                                                                                                             riba problema cardio-vascular relaciona cu diabetes
                                                                                                             cu ta uno grandi riba nos isla. PR y promotor di
                                                                                                             salud di e departamento aki, Jurette Croes a bisa
                                                                                                             cu problema cardio-vascular ta un risico cu e pash-
                                                                                                             ent di diabetes ta core. Kiermen e risico tambe di
                                                                                                             haya  un stroke y problema di curason ta dos bes
                                                                                                             mas grandi.
   1   2   3   4   5   6   7   8   9