Page 4 - BNDIA ARUBA
P. 4
a4 salud
Diabierna 13 aPriL 2018
Muchanan di Aruba ta den factor di riesgo pa diabetes tipo 2
ORANJESTAD – Diabetes ta un problema
grandi mundialmente y pais Aruba no ta un
excepcion. Dokter di cas Sharline Vis a trece
algun data caminda ta wordo calcula cu 15%
pa 20% di nos poblacion ta sufri di e malesa
cronico di diabetes. E ta un malesa cu por tin
su consecuencia, si e no ta wordo trata adec-
uadamente.
Na Aruba tin hopi hende cu factornan di riesgo cu
ta haci cu nan chens pa desaroya diabetes ta grandi.
Den nos poblacion infantil e diabetes tipo 2 cu tin
un relacion grandi cu obesidad y estilo di bida. E
ta wordo manifesta su mes mas y mas tempran. Si
esaki ta wordo manifesta asina tempran, nos pais
ta bay confronta den futuro un problema di salud
basta grandi den nos poblacion.
Tambe nan ta ripara cu tin basta hende jong cu ta
haya infarto di curason of stroke celebral. Esaki por
tin di haber cu presion halto, colesterol halto y sucu
halto, kiermen diabetes cu no ta wordo detecta y
trata na tempo.
Stress ta un fuente moderno di problema di salud y
problema cardio-vascular tambe. Ora di stress hal-
to, ta bin cambio den nos hormona. Nos ta produci
un stress hormona, esta adrenalina cu ta ocasiona
problema di salud, hunto cu insulina cu ta abou y
otro hormonanan cu ta trece cambio den nos ar-
terianan. “Stress ta un factor di riesgo cu tambe ta rason pa causa di obstruccion di e arteria coronario.
importante pa nos siña deal cu ne”, segun sra. Vis. Of e arteria cu ta abastece e cerebro di oxigeno y
nutricion ora ta wordo obstrui e persona ta su sufri
Diabetes y malesa cardio-vascular stroke of atake celebral. Nan ta malesanan cu bo
Pero e ta existi un link hopi estrecho entre diabetes por preveni ya cu nan ta afecta bo calidad di bida.
y malesa cardio-vascular. E malesa cardio-vascular Pero no solamente di e persona cu a haya e daño di
mas frecuente riba nos isla ta infarto di curason y salud aki, pero pa e famia cu mester percura pa e
stroke. Pero tin hopi hende cu ta sufri di problem- cuido di un persona cu por menos.
anan vascular di arterianan grandi cu ta bay pa e
pianan. E circulacion di e pia ta menos bon. Pero si Diabetes tipo 2 y recomendacion
e problema aki ta wordo combina cu un sucu mal Un di e factor di riesgo importante ta e problema di
controla e persona por haya problema cu herida obesidad of sobre peso. E cantidad di vet producto
nan na pia. Nan ta herida cu ta tarda hopi pa cera y di obesidad ta peligroso pa nos salud y pa desaroya
cu ta core e risico di wordo infecta. Esaki por tin diabetes.
como consecuencia cu tin biaha e persona ta perde E diabetes mas comun na Aruba ta esun tipo 2. E
un tenchi of tin biaha mester amputa un parti di e ta un diabetes cu e pancreas ta e organo cu traha
pia. insulina. E insulina ta un hormoon importante pa
E problema cu diabetes ta cu ademas cu e ta un nos metabolismo di sucu. Pero e problema ta cu e
malesa cronico, e ta trece daño pa e arterianan insulina cu e organo aki ta produci no ta wordo uza
grandi di curpa, tanto esunnan cu ta bay pa e spier bon den e curpa. E ta wordo yama resistencia pa
di curason y pa e cerebro. Pero arterianan chikito consecuencia cu e riñon no ta filter bon. insulina. Ya sea cu e insulina ta wordo menos pro-
cu ta bay pa otro organonan manera wowo, retina Igualmente e hendenan cu diabetes nan arteria ta duci of nos curpa no ta uz’e adecuado. E sucu cu
di wowo y filter di e riñon of loke ta wordo yama bira bieu mas rapido, esaki debi na inflamacion den nos ta come den nos alimentacion no ta wordo bon
malesanan micro-vascular. Otro factor di riesgo e parti paden di e arteria. E ta wordo yama arterio- procesa den e organonan cu mester di nan. P’esey
ta colesterol halto, presion halto, etc. Si esaki no sclerosis y poco poco e ta obstrui e fluho di sanger. ta importante pa no subi di peso y si bo ta un per-
ta wordo debidamente atendi esaki ta trece como Esaki por trece e risico di un infarto, ya sea di cu- sona cu peso di mas, haci bo best pa baha esaki pa
reduci e chens di haya diabetes.
Si bo ta diabetico y bo sucu ta keda halto ta im-
portante pa tuma bo remedinan manera dokter ta
prescribi y tambe bin cu un cambio den bo estilo
di bida. Kiermen bin cu un cambio riba bo forma
di come saludabel menos producto traha cu hariña
(carbohidrato) y mas movecion of sport. Ta reco-
mendabel 5 dia pa siman y mey ora pa dia di cana-
mento. E prome paso pa bin cu cambio den bo bida
ta pa bo mes ripara cu tin un problema di salud, ya
sea stress, colesterol halto, presion halto, etc.. E ora
ey e cambio mester bini pa atende cu e problem-
anan aki. “E cambio no por bin ora un dokter ta
bisa bo tin cu cambie. E tin cu bin di paden cu bo
mes kier haci e cambio”, sra. Vis a bisa.
Departamento di Salud Publico a enfoca riba e top-
ico aki pa trece mas informacion y conscientisacion
riba problema cardio-vascular relaciona cu diabetes
cu ta uno grandi riba nos isla. PR y promotor di
salud di e departamento aki, Jurette Croes a bisa
cu problema cardio-vascular ta un risico cu e pash-
ent di diabetes ta core. Kiermen e risico tambe di
haya un stroke y problema di curason ta dos bes
mas grandi.