Page 12 - BNDIA ARUBA
P. 12
Dialuna 30 September 2019 CIENCIA & TECNOLOGIA
A12
ANALISIS
Venezuela perdiendo su ultimo sneeuw ‘eterno’
eanan simpel ta resulta obsta- dad de las Américas di Quito,
culo grandi. “E cosnan cu un cu ta haya un maraviya e tra-
hende ta tuma como logico bao cu e ekipo Venezolano ta
den un investigacion – inter- haci den condicionnan asina
net, gasolin, electricidad – ta adverso. “Pa mi, ta increible
cuminsa bira scars y tur cos cu ainda na ta sigui investiga
ta bira imprevisible,” Llambí eynan,” Cuesta ta expresa.
ta bisa. E region ta na vanguardia
Lo mas duro talvez tabata di cambio climatico. E gla-
mira con hopi di nan colega y ciarnan di Andes tropical ta
studiantenan a bay, hunto cu dirtiendo mas rapido cu e
e mas di cuatro miyon perso- demas glaciarnan, desde cu
na cu a huy di Venezuela den e cientificonan a cuminsa
ultimo añanan. “Cada siman monitorea e fenomeno aki
un hende ta puntra mi: “Pa- den decada di 1970, pasobra
kico bo no a bay?,” Alejandra e latitudnan tropical ta ricibi
Melfo, fisico di Universidad solo y radiacion cu mas forsa.
de los Andes y integrante di Ora un glaciar dirti, unico
e ekipo, ta conta. “E cambio cos cu ta keda ta manera un
climatico ta real y mester ‘cama di baranca’” cu tin ora
documenta esey,” e ta splica. un tipo di greis grandi, tin ora
“Bo mester ta aki.” cu baranca liso gasta pa siglo,
E Instituto di Ciencia Am- si no milenio, di contacto cu
biental y Ecologico di Uni- ijs.
versidad de Los Andes a ser Pero den poco aña o decada,
ORANJESTAD (Christina den tamaño cantidad di bi- miho circunstancianan, no ta funda 50 aña pasa, na 1969, y bacteria y otro micro-organ-
Larson y Federica Naran- aha. Pero e velocidad cu esaki facil yega desde Merida na pia e cientificonan cu ta traha ey ismo ta colonisa e zona. Nan
cio pa AP ) – Pa esnan cu a a bin ta tuma lugar den ulti- te na e capa di ijs di Parke Na- ta sinti cu nan ta custodio di e ta descompone e mineralnan
bishita Merida den e parti mo siglo y mey - agrava pa ac- cional Sierra Nevada di Ven- informacion recogi a lo largo di e piedranan y nan curpa ta
Venezolano di Cordillera tividad humano y pa kimam- ezuela, na casi 5.000 metro di e añanan ey, tocante con e putri y ta transforma den ma-
di Andes, ta ainda un bista ento di combustible fosil – ta riba nivel di lama. temperatura y flora ta cam- teria organico, e prome paso
comun: e glaciar di Pico haci cu cientificonan ta purba Dia cu Llambí y tres otro biando den e region, incluy- den formacion di tera. E tera
Humboldt, e ultimo sitio comprende con e baranca cu cientifico a bay na e glaciar na endo e ecosistema Andino ta e base di e ecosistema nobo
unda tin sneeuw perman- ta keda sunu lo genera tereno mita di aña pa traha riba un conoci como ‘páramos’, un cu ta ofrece un structura cu
ente ainda na Venezuela. y ecosistema nobo. proyecto nobo, prome nan a tereno cu mata di montaña por retene awa y unda raiz di
Temperatura ta subiendo Aunke e parti grandi di ijs di e subi cu e teleferico y despues cu ta entre e limite forestal y mata por crece. “E formacion
mas rapido den e partinan planeta ta situa den e region- nan a cana henter un dia te e base di e glaciar. di tera ta e diferencia entre un
mas halto na mundo cu nan polar, tambe tin glaciar na un campamento cu nan ta Mientras cu mayoria di tun- ecosistema cu ta surgi rapida-
den e partinan mas abao y den e partinan halto di pais- usa como base, lantando nan dra tin poco vegetacion, e mente y uno cu ta tarda si-
cientificonan ta pronosti- nan tropical, mas tanto na tentnan mientras awa tabata páramo ta famoso pa su ‘frail- glo,”, Llambí ta conta.
ca cu e glaciar – un capa America Latino. “Casi tur yobe. Tur dia nan mester a ejones’, un mata cu por bira Riba e baranca cu ta keda
di ijs den e parti mas halto glaciar tropical di alto mon- subi cero durante tres ora mas halto cu un ser humano sunu cu e desaparicion di e
di montaña Andino Vene- taña ta situa na Andes. Tambe pa yega na e glaciar, tin ora y cu ta parce un cruce di ca- glaciar, cientificonan ta kere
zolano — por desaparece tin algun na Kilimanjaro,” usando helm y wantando na dushi y palma. E zona ta al- cu por surgi un ecosistema
den 20 aña. Robert Hofstede, ecologo cabuya pa via di e tereno steil. macena awa cu ta alimenta e sistema nobo parecido na
tropical di Ecuador, cu ta ase- Algun di e cientificonan a tra- ciudadnan y e teranan di cul- esun di páramos. Sin em-
Pero mientras cu Venezuela sora agencianan internacio- ta nan boots bieu cu wax di tivo mas abao. E glaciarnan bargo, tin hopi interogante:
ta garna na pida, un ekipo di nal manera Banco Mundial y bela pa haci nan waterproof. Andino ta fundamental den e Lo tuma decada pa e tera
cientifico decidido di ignora Nacionnan Uni, ta bisa. E trabao den cero halto sem- ciclo di awa den e region. surgi? E especienan animal
e turbulencia politico y eco- E monitoreo di e glaciar per ta agotador, pero e crisis “Mas di 50 miyon persona y vegetal cu ta sobrevivi na
nomico y ta registra e desa- Humboldt di Venezuela ta den cual Venezuela ta pas- di Suramerica ta ricibi awa menos altura lo por haci esey
paricion di e ultimo glaciar rekeri bishita continuo, se- ando desde morto di Chavez di Andes,” Francisco Cuesta, mas ariba? Nan lo por adapta
cu e pais tin ainda. “Si nos gun Llambí. Hasta den e na 2013 ta haci cu hasta e tar- ecologo tropical di Universi- na temperatura cu ta cambia
bay y bolbe aki 20 aña, nos constantemente?
lo a perde tur esaki,” Daniel Venezuela tin e reserva
Llambí, ecologo di Universi- di petroleo mas grandi di
dad de Los Andes di Merida, mundo, pero e economia cu
ta bisa. Nan ta bisa cu Vene- ta bira rond di demanda di
zuela lo ta e prome pais Sura- combustible a resulta insta-
mericano pa keda sin glaciar. biel. Llambí ta kere cu e tin
Pero haci nan trabao den e un obligacion special di yuda
condicionnan di e Venezu- informa publico encuanto e
ela di awe no ta nada facil. E impacto di cambio climatico
blackoutnan ta laga e refriger- den un pais unda un ciclo
adornan cu e cientificonan ta caracterisa pa subi y baha di
usa pa warda nan muestranan exploracion di combustible
di laboratorio sin coriente y ta fosil a duna forma na bida di
haci nan perde evidencia im- casi tur Venezolano.
portante. Escasez di gasolin “Nos universidad ta na Me-
ta haci cu tin ora nan mester rida, cu desde semper ta ser
traha desde nan cas. Tin ora yama ‘e ciudad di sneeuw
nan ta hasta usa papel cu a eterno,’” Llambí ta comen-
print un biaha caba pa warda ta. “Nos ta descubriendo cu
informacion pasobra ta dificil e eternidad ey no ta dura pa
haya suministro nobo. semper. Nos lo mester cus-
A lo largo di historia, gla- tumbra cu un mundo cu
ciarnan a expande y reduci cambio climatico.”