Page 12 - BNDIA ARUBA
P. 12

Dialuna 30 September 2019 CIENCIA & TECNOLOGIA
                                      A12


            ANALISIS

                                      Venezuela perdiendo su ultimo sneeuw ‘eterno’


                                                                                                   eanan simpel ta resulta obsta-  dad de las Américas di Quito,
                                                                                                   culo grandi. “E cosnan cu un  cu ta haya un maraviya e tra-
                                                                                                   hende  ta  tuma  como  logico  bao cu e ekipo Venezolano ta
                                                                                                   den un investigacion  – inter-  haci den condicionnan asina
                                                                                                   net, gasolin, electricidad – ta  adverso.  “Pa  mi,  ta  increible
                                                                                                   cuminsa  bira  scars  y  tur  cos  cu ainda na ta sigui investiga
                                                                                                   ta bira imprevisible,” Llambí  eynan,” Cuesta ta expresa.
                                                                                                   ta bisa.                     E  region  ta  na  vanguardia
                                                                                                   Lo  mas  duro  talvez  tabata  di  cambio  climatico.  E  gla-
                                                                                                   mira con hopi di nan colega y  ciarnan  di  Andes  tropical  ta
                                                                                                   studiantenan a bay, hunto cu  dirtiendo  mas  rapido  cu  e
                                                                                                   e mas di cuatro miyon perso-  demas  glaciarnan,  desde  cu
                                                                                                   na cu a huy di Venezuela den  e  cientificonan  a  cuminsa
                                                                                                   ultimo añanan.   “Cada siman  monitorea  e  fenomeno  aki
                                                                                                   un hende ta puntra mi: “Pa-  den decada di 1970, pasobra
                                                                                                   kico bo no a bay?,” Alejandra  e latitudnan tropical ta ricibi
                                                                                                   Melfo, fisico di Universidad  solo y radiacion cu mas forsa.
                                                                                                   de los Andes y integrante di  Ora  un  glaciar  dirti,  unico
                                                                                                   e ekipo, ta conta. “E cambio  cos cu ta keda ta manera un
                                                                                                   climatico  ta  real  y  mester  ‘cama di baranca’” cu tin ora
                                                                                                   documenta esey,” e ta splica.  un tipo di greis grandi, tin ora
                                                                                                   “Bo mester ta aki.”          cu baranca liso gasta pa siglo,
                                                                                                   E  Instituto  di  Ciencia  Am-  si no milenio, di contacto cu
                                                                                                   biental  y  Ecologico  di  Uni-  ijs.
                                                                                                   versidad  de  Los  Andes  a  ser  Pero den poco aña o decada,
            ORANJESTAD (Christina  den  tamaño  cantidad  di  bi-     miho circunstancianan, no ta  funda 50 aña pasa, na 1969, y  bacteria y otro micro-organ-
            Larson y Federica Naran-     aha. Pero e velocidad cu esaki  facil yega desde Merida na pia  e cientificonan cu ta traha ey  ismo ta colonisa e zona. Nan
            cio pa AP ) – Pa esnan cu a  a bin ta tuma lugar den ulti-  te na e capa di ijs di Parke Na-  ta sinti cu nan ta custodio di e  ta  descompone e mineralnan
            bishita Merida den e parti  mo siglo y mey - agrava pa ac-  cional Sierra Nevada di Ven-  informacion recogi a lo largo  di e piedranan y nan curpa ta
            Venezolano  di  Cordillera  tividad humano y pa kimam-    ezuela,  na  casi  5.000  metro  di e añanan ey, tocante con e  putri y ta transforma den ma-
            di Andes, ta ainda un bista  ento di combustible fosil – ta  riba nivel di lama.       temperatura  y  flora  ta  cam-  teria organico, e prome paso
            comun:  e  glaciar  di  Pico  haci cu cientificonan ta purba  Dia  cu  Llambí  y  tres  otro  biando den e region, incluy-  den formacion di tera. E tera
            Humboldt,  e  ultimo  sitio  comprende con e baranca cu  cientifico a bay na e glaciar na  endo  e  ecosistema  Andino  ta e base di e ecosistema nobo
            unda tin sneeuw perman-      ta keda sunu lo genera tereno  mita di aña pa traha riba un  conoci  como  ‘páramos’,  un  cu  ta  ofrece  un  structura  cu
            ente  ainda  na  Venezuela.   y ecosistema nobo.          proyecto nobo, prome nan a  tereno  cu  mata  di  montaña  por retene awa y unda raiz di
            Temperatura  ta  subiendo  Aunke e parti grandi di ijs di e  subi cu e teleferico y despues  cu ta entre e limite forestal y  mata por crece. “E formacion
            mas rapido den e partinan  planeta ta situa den e region-  nan  a  cana  henter  un  dia  te  e base di e glaciar.  di tera ta e diferencia entre un
            mas  halto  na  mundo  cu  nan  polar,  tambe  tin  glaciar  na un campamento cu nan ta  Mientras cu mayoria di tun-  ecosistema cu ta surgi rapida-
            den e partinan mas abao y  den e partinan halto di pais-  usa como base, lantando nan  dra  tin  poco  vegetacion,  e  mente  y  uno  cu  ta  tarda  si-
            cientificonan ta pronosti-   nan  tropical,  mas  tanto  na  tentnan  mientras  awa  tabata  páramo ta famoso pa su ‘frail-  glo,”, Llambí ta conta.
            ca  cu  e  glaciar  –  un  capa  America  Latino.    “Casi  tur  yobe.    Tur  dia  nan  mester  a  ejones’, un mata cu por bira  Riba  e  baranca  cu  ta  keda
            di ijs den e parti mas halto  glaciar  tropical  di  alto  mon-  subi  cero  durante  tres  ora  mas halto cu un ser humano  sunu  cu  e  desaparicion  di  e
            di montaña Andino Vene-      taña ta situa na Andes. Tambe  pa  yega  na  e  glaciar,  tin  ora  y cu ta parce un cruce di ca-  glaciar,  cientificonan  ta  kere
            zolano  —  por  desaparece  tin  algun  na  Kilimanjaro,”  usando helm y wantando na  dushi y palma. E zona ta al-  cu  por  surgi  un  ecosistema
            den 20 aña.                  Robert  Hofstede,  ecologo  cabuya pa via di e tereno steil.  macena awa cu ta alimenta e  sistema  nobo  parecido  na
                                         tropical di Ecuador, cu ta ase-  Algun di e cientificonan a tra-  ciudadnan y e teranan di cul-  esun  di  páramos.  Sin  em-
            Pero  mientras  cu  Venezuela  sora  agencianan  internacio-  ta nan boots bieu cu wax di  tivo  mas  abao.  E  glaciarnan   bargo,  tin  hopi  interogante:
            ta garna na pida, un ekipo di  nal manera Banco Mundial y  bela pa haci nan waterproof.   Andino ta fundamental den e  Lo  tuma  decada  pa  e  tera
            cientifico  decidido  di  ignora  Nacionnan Uni, ta bisa.  E trabao den cero halto sem-  ciclo di awa den e region.   surgi?  E  especienan  animal
            e turbulencia politico y eco-  E  monitoreo  di  e  glaciar  per ta agotador, pero e crisis  “Mas  di  50  miyon  persona  y  vegetal  cu  ta  sobrevivi  na
            nomico  y  ta  registra  e  desa-  Humboldt  di  Venezuela  ta  den  cual  Venezuela  ta  pas-  di  Suramerica  ta  ricibi  awa  menos altura lo por haci esey
            paricion  di  e  ultimo  glaciar  rekeri  bishita  continuo,  se-  ando desde morto di Chavez  di Andes,” Francisco Cuesta,  mas ariba? Nan lo por adapta
            cu e pais tin ainda.  “Si nos  gun  Llambí.  Hasta  den  e  na 2013 ta haci cu hasta e tar-  ecologo tropical di Universi-  na temperatura cu ta cambia
            bay  y  bolbe  aki  20  aña,  nos                                                                                   constantemente?
            lo a perde tur esaki,” Daniel                                                                                       Venezuela  tin  e  reserva
            Llambí, ecologo di  Universi-                                                                                       di  petroleo  mas  grandi  di
            dad de Los Andes di Merida,                                                                                         mundo, pero e economia cu
            ta bisa. Nan ta bisa cu Vene-                                                                                       ta  bira  rond  di  demanda  di
            zuela lo ta e prome pais Sura-                                                                                      combustible  a  resulta  insta-
            mericano pa keda sin glaciar.                                                                                       biel. Llambí ta kere cu e tin
            Pero  haci  nan  trabao  den  e                                                                                     un obligacion special di yuda
            condicionnan  di  e  Venezu-                                                                                        informa  publico  encuanto  e
            ela di awe no ta nada facil. E                                                                                      impacto di cambio climatico
            blackoutnan ta laga e refriger-                                                                                     den  un  pais  unda  un  ciclo
            adornan cu e cientificonan ta                                                                                       caracterisa pa subi y baha di
            usa pa warda nan muestranan                                                                                         exploracion  di  combustible
            di laboratorio sin coriente y ta                                                                                    fosil a duna forma na bida di
            haci nan perde evidencia im-                                                                                        casi tur Venezolano.
            portante.  Escasez  di  gasolin                                                                                     “Nos universidad ta na Me-
            ta haci cu tin ora nan mester                                                                                       rida, cu desde semper ta ser
            traha desde nan cas. Tin ora                                                                                        yama  ‘e  ciudad  di  sneeuw
            nan  ta  hasta  usa  papel  cu  a                                                                                   eterno,’”    Llambí  ta  comen-
            print un biaha caba pa warda                                                                                        ta.  “Nos  ta  descubriendo  cu
            informacion pasobra ta dificil                                                                                      e eternidad ey no ta dura pa
            haya suministro nobo.                                                                                               semper.  Nos  lo  mester  cus-
            A  lo  largo  di  historia,  gla-                                                                                   tumbra  cu  un  mundo  cu
            ciarnan  a  expande  y  reduci                                                                                      cambio climatico.”
   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17