Page 30 - BNDIA ARUBA
P. 30

A30    CIENCIA & TECNOLOGIA
               Diahuebs 19 september 2019

                           Contaminacion di aire ta yega placenta durante embaraso



            WASHINGTON  (AP)  —  Un  es-                                                                                tigacion nobo. Ademas, ta un estudio
            tudio  nobo  ta  sugeri  cu  ora  un                                                                        chikito. Sinembargo, ‘djis haya e con-
            muhe  den  estado  ta  inhala  con-                                                                         taminacion den e placenta ta impor-
            taminacion  di  aire,  e  ta  biaha  a                                                                      tante’,  Sadovsky  a  bisa.  “E  proximo
            traves di su pulmon na e placenta                                                                           pregunta lo ta cuanto di e particula-
            cu ta tene su feto.                                                                                         nan di carbon preto aki ta necesario
                                                                                                                        pa causa daño.”
            Contaminacion  consistiendo  di  par-                                                                       Cientificonan ya caba tin algun pista
            ticulanan  minusculo  di  exhausto  di                                                                      for di estudionan animal cu particu-
            auto, fabrica, y otro fuente ta pelig-                                                                      lanan  por  alcansa  e  placenta,  pero  e
            roso pa salud di tur hende, y durante                                                                       estudio diamars ta e prome den hu-
            embaraso e ta vincula cu nacemento                                                                          mano. E investigadonan Belga a de-
            prematuro y peso abou. Pero cienti-                                                                         saroya un manera pa scan muestra di
            ficonan no ta compronde pakico, algo                                                                        placenta uzando pulsonan laser, cu a
            cu por afecta cuido pa muhe den ar-                                                                         haci  e  particulanan  di  carbon  preto
            eanan altamente contamina. Un teo-                                                                          flash cu luz blanco pa asina midi es-
            ria ta cu e particulanan ta keda den e                                                                      akinan.
            pulmon di e mama y ta causa inflama-                                                                        E  investigadonan  a  inclui  placenta
            cion potencialmente dañino.                                                                                 di  10  mama  kende  ta  biba  den  area
            Diamars, investigadonan Belga a re-                                                                         cu  contaminacion  halto  y  10  otro
            porta  otro  posibilidad,  cu  cualkier                                                                     cu  contaminacion  baho.  Mas  gran-
            riesgo ta mas directo.              E placenta ta nutri un feto den desa-  Esey no ta prueba cu e contaminacion  di  e  exposicion  na  contaminacion,
            Un tecnica nobo di scanning a mira  royo y ta purba blokia substancianan  a crusa e placenta pa alcansa e feto –  mas particula a haya den e placenta.
            un tipo di particula nobo di contami-  dañino  den  e  sanger  di  e  mama.  E  ni cu ta reponsabel pa cualkier efecto  “Mientras  e  organonan  fetal  ta  den
            nacion – manera carbon preto – den  team di Hasselt University a haya cu  dañino, segun a cauciona Dr. Yoel Sa-  desaroyo  completo,  esaki  lo  por  tin
            placenta dona pa 28 mama nobo, nan  e particulanan ta acumula den e ban-  dovsky di Centro Medico di Univer-  riesgo pa salud”,segun specialista am-
            a  reporta  den  Nature  Communica-  da di e placenta mas cerca di e feto,  sidad di Pittsburgh, un experto lider  biental y di salud publico di Hasselt,
            tions.                              cerca di unda tin e lombrishi.      di placenta no involucra den e inves-  Tim Nawrot, autor di e estudio.


                                       Pisca den Caribe ta stima horcan catastrofico


                                                                                                  of exposicion na awa salo.  especie  lo  gana  e  bataya  pa
                                                                                                  En contraste, pisca nativo di  recurso den awa Caribense.
                                                                                                  pisca no tabata afecta pa hor-
                                                                                                  can.  Forma  di  nan  curpa  y  Pronostico di clima ta indica
                                                                                                  nan comportamento ta dise-  cu Caribe lo experiencia tan-
                                                                                                  ña pa sobrevivi den awa hal-  to  horcan  mas  catastrofico
                                                                                                  to y lihe. Pisca Portoriqueño  como secura mas largo den
                                                                                                  ta mas afecta pa secura, ya cu  futuro.  Cu  ayudo  di  staf  y
                                                                                                  nan ta lucha pa migra pa re-  assistent Gus Engman, Bon-
                                                                                                  produccion y busca alimen-  nie Myers y Ambar Torres, e
                                                                                                  to ora awa ta tiki          team ta conduciendo exper-
                                                                                                                              imentonan pa compronde e
                                                                                                  Horcannan,  pues,  ta  ‘reset’  dinamica entre especie nati-
                                                                                                  e  balans  den  riu  di  Puerto  vo y pisca exotico na Puerto
                                                                                                  Rico,  faboreciendo  pisca  Rico. Nan tin plan pa model
                                                                                                  nativo  riba  especienan  im-  e  balans  futuro  entre  e  es-
                                                                                                  porta.  Esey  lo  keda  berdad  pecienan aki, y cu speransa,
               NORTH        CAROLINA  manera  sirajo  goby,  moun-     horcan  Maria,  hasta  den  den  riu  rond  di  Caribe.  yuda tene e piscanan nativo
               (AP/TheConversation)  tain  mullet,  y  big  mouth  ocean. Hopi a muri di golpi  P’esey  ta  clima  lo  dicidi  ki  di Caribe landando.
               –  Horcannan  manera  sleeper.
               Dorian  y  Maria  por  ta  Pasobra e piscanan nativo aki
               desastroso  pa  humano  y  tambe  ta  existi  den  Caribe,
               nan  propiedad,  pero  al-  nan conservacion ta  un pri-
               gun  pisca  en  realidad  a  oridad ambiental importante
               evoluciona  pa  prospera  pa e region. Piscanan nativo
               den clima severo.           ta  adapta  perfectamente  na
                                           nan  ambiente  y  ta  duna
               Un team di cientifico di AP  servicio  na  hende,  manera
               a studia con clima severo ta  cuminda y transporte di nu-
               afecta pisca di riu na Puerto  triente. Nan presencia ta in-
               Rico.  E  isla  ta  ideal  pa  ex-  dica un ecosistema saludabel
               amina  e  impacto  ambiental  y awa limpi.
               y humano riba pisca di riu,
               pasobra Puerto Rico tin ap-  Despues cu horcan Maria a
               enas nuebe especie nativo y,  dal e isla na 2017, a descubri
               a  diferencia  di  islanan  mas  cu  especienan  no  nativo  –
               chikito den Caribe, hopi riu  unicamente – a keda decima
               – esta 46.                  pa e tormenta.

               Cantidad  di  pisca  exotico,  Miles  di  pisca  exotico,  cual
               introduci pa hende den ul-  ta fisicamente adapta pa so-
               timo  siglo,  ta  competi  pa  brevivi  secura  –  no  riunan
               cuminda y habitat limita cu  halto y inundacion – a wor-
               especienan   Portoriqueño  do basha den e riu durante
   25   26   27   28   29   30   31   32