Page 15 - 20190727

Achtergrond 15
Zaterdag 27 juli 2019
in islamitische wereld

geschiedenis van slavernij als
verholen boosdoener van ramp-
spoed in Afrika. Ook Koopmans
ontkomt er niet aan om te con-
stateren, dat slavernij en slaven-
handel geen westerse uitvinding
waren, maar zo oud en zo wijd-
verbreid als de wereld zelf. Be-
wegingen tot afschaffing van de
slavernij kwamen vanaf het ein-
de van de achttiende eeuw ech-
ter wél op in westerse landen als
Frankrijk, Engeland en de Vere-
nigde Staten.
Onder druk van onder meer
die landen schaften islamitische
landen slavernij af, soms uitge-
sproken recent, zoals in Marok-
ko in 1922, in Saudi-Arabië in
1962 en Oman pas in 1970. Het
is sowieso wel goed te realiseren
hoe de islam werd aangewend
om slavernij en kolonialisme -
onder meer vanuit (wat we nu
noemen) Turkije en Saudi-Ara-
bië - te rechtvaardigen. De islam
is moeilijk historisch als een Manneken Peace. Protesttekening na
godsdienst van vrede en mede- Bewaking tegen islamitische aanslagen bij het Colosseum in Rome (2017). islamitische aanslagen in Brussel.
menselijkheid te bestempelen.
Zo is het aannemelijk dat de
westerse slavernij en slavenhan-
del ruimschoots werd overtrof- stand van zaken in menig isla- samenleven vormen. Wat derge- zijn ondersteunende machts- dingen. De gegevens spatten uit
fen door die in islamitische lan- mitisch land. Desalniettemin, lijke ideologieën - zoals het middelen. Daar wordt in islami- de studie van Koopmans, maar
den in Afrika en de Arabische dat ‘religieuze oorzaken’ hier- katholicisme, intioïsme (onder tische landen en gemeenschap- de islam is ontegenzeglijk níét
wereld. voor verantwoordelijk zijn, is Inca’s), maoïsme en andere vari- pen effectief gebruik van wordt de oorzaak. Die wordt evenzeer
op voorhand al het bevragen aties van het marxisme - onge- gemaakt. Inderdaad, in de prak- aangeroepen om het verzet te le-
Geweldsmiddelen waard. Ideologieën - religieus of twijfeld altijd en overal wél de- tijk van alledag geschiedt dit al- gitimeren tegen de (herstelde)
Koopmans feitelijke onder- seculier van aard - kunnen niet den is onderlinge verhoudingen les uit naam van Allah en zijn traditionele macht en de versle-
zoeksgegevens onderbouwen de primaire oorzaak van agres- legitimeren, zowel naastenliefde profeet, maar zij zijn er niet de ten machtsverhoudingen. Juist
ongetwijfeld de miserabele sieve uitspattingen in menselijk als dood en verderf. Dat is oorzaak van (al zal een imam dat verzet is in forse kracht de af-
Koopmans natuurlijk ook wel daar anders over kunnen den- gelopen decennia toegenomen
bekend. Hij onthoudt zich ken). en juist dat verzet zorgt voor ern-
dan ook met recht van onder- stige vormen van agressie door
zoek naar ‘de ware islam’ - dat Bedreigingen de zittende machthebbers: fun-
moeten theologen maar doen. Het islamitische gedachtegoed damentalisme, onderdrukking,
Toch schuift Koopmans het laat ongetwijfeld ‘ruimte voor uitbuiting, martelingen, geweld.
islamitische fundamentalisme onverdraagzame, onderdruk- Zo bezien worden de dictato-
steeds weer als ‘oorzaak’ naar kende en gewelddadige interpre- riale mechanismen van islamiti-
voren. taties’. Daartoe zijn groepen met sche regimes niet gevoed door
Het zijn in de eerste plaats veel macht nodig. Die macht de islam (in welke gedaante dan
mensen die elkaar uitbuiten, die moet bedreigd worden, wil er ook), maar in de eerste plaats
bedroevende achterstand en da- zo’n pijnlijke toename van on- door verzet tegen die regimes en
gelijkse rampspoed bezorgen. verdraagzaamheid, onderdruk- de traditionele machtsverhou-
In de islamitische wereld is dat king en geweld plaatsvinden als dingen. Hoe meer van dergelijk
evenzeer het geval, waar een van de islamitische wereld moet standvastig verzet, hoe venijni-
goed georganiseerde ‘religieuze’ worden geconstateerd. Traditio- ger het geweld ertegen. Hiermee
groep de eigen machtsposities nele (religieuze) machtsgroepen zijn we bij de kern van sociolo-
legitimeert met fundamenta- en traditionele verhoudingen - gisch onderzoek, namelijk naar
listisch gedachtegoed. Voor die met name tussen mannen en de onderlinge (machts)verhou-
legitimering wordt islamitische vrouwen - staan in toenemende dingen en wederzijdse afhanke-
erfgoed gebruikt. Die macht ont- mate heftig onder druk. lijkheid van mensen, die voort-
leent die groep despoten echter Die bedreiging aan verlies van durend aan veranderingen
niet aan de islam, maar aan ge- traditionele macht (en bijko- onderhevig zijn en waardoor ge-
weldsmiddelen, waarvan een ar- mende gemakken), van aanzien drag, handelen, voelen, denken
senaal aan ‘oorlogstuig’ wel het en koesterende geborgenheid is en het rechtvaardigen van daden
belangrijkste is. Niet voor niets de afgelopen decennia onge- veranderen. Gelukkig zijn er in-
was westerse kennis langdurig kend gegroeid. Koopmans be- dringende voorbeelden van ver-
verboden terrein in islamitische schrijft die pijnlijke toename zet dat zegevierde.
landen, terwijl ‘onderwijs in mi- aan de hand van vele gegevens,
litaire strategie en technologie’ te beginnen bij de machtsover- Ruud Koopmans, Het vervallen
uit het westen wél werd geïntro- name door Khomeiny in Iran in huis van de islam; Over de crisis
duceerd. Een radicale interpreta- 1979. Die herstelt de traditionele van de islamitische wereld. Am-
tie van het islamitische gedach- macht van religieus georiënteer- sterdam: Prometheus, 2019; 280
tegoed, het evenzo radicaal in- de groepen die deze verloren aan pp. In de laatste alinea zit een
perken van de vrijheid van westers georiënteerde groepen. verwijzing naar het werk van de
meningsuiting en vergaderen, Dit fenomeen doet zich in tal socioloog Norbert Elias (1897-
het aansturen op complottheo- van islamitische landen voor: ge- 1990), waarover Eric Dunning en
rieën (bijvoorbeeld over joden), welddadige inspanningen tot Jason Hughes, Norbert Elias and
het verbod op werelds onderwijs herstel en behoud van traditio- modern sociology, Londen:
Koopmans - Het vervallen huis van de islam. en wetenschappelijk onderzoek nele macht en machtsverhou- Bloomsbury, 2013.