Page 30 - BNDIA ARUBA
P. 30

a30    ciencia & tecnologia
                     Diahuebs 11 aPRiL 2019

                                    Astronomo ta revela prome imagen di ‘black hole’



                                                                                                   den e hole – ta mesun grandi  for di tera. Un aña luz ta 9.5
                                                                                                   cu nos sistema solar henter.   triyon km.
                                                                                                                                E gravedad di un black hole ta
                                                                                                   Tres  aña  pasa,  cientificonan  crea un efecto unda por bira
                                                                                                   uzando  un  sistema  extraor-  luz tanto tras di e black hole
                                                                                                   dinariamente sensitivo di ob-  como tras di bo mes, mien-
                                                                                                   servacion  a  scucha  e  zonido  tras  e  luz  ta  curva  y  circula
                                                                                                   di dos black hole mas chikito  rond e black hole.
                                                                                                   fusionando  pa  crea  un  onda  A pesar di decadanan di estu-
                                                                                                   gravitacional,  manera  Albert  dio, algun persona ta bisa cu
                                                                                                   Einstein a predeci. E imagen  black hole no ta existi, y esaki
                                                                                                   nobo, publica den Astrophys-  ta mustra cu si nan ta existi,
                                                                                                   ical Journal Letters y anuncia  segun  profesor  astronomo
                                                                                                   rond mundo, ta añadi luz na  di  Boston  University,  Alan
                                                                                                   e zonido.                    Marscher,  un  co-descubri-
                                                                                                                                dor.
                                                                                                   E imagen ta yuda confirma e
                                                                                                   teoria  general  di  relatividad  Segun  mito,  e  black  hole  lo
                                                                                                   di Einstein. Einsten un siglo  destrui un persona, pero cien-
                                                                                                   pasa hasta a predeci e forma  tificonan ta bisa cu pa motibo
                                                                                                   simetrico cu e cientificonan a  di e forsanan particular di un
                                                                                                   caba di haya.                obheto  asina  grandi  manera
            WASHINGTON  (AP)  —  siglo pasa, y confirma pa ob-        a  declara:  “Ciencia  ficcion  a   E potret a wordo haci cu eki-  esun cu nan a documenta, un
            Cientificonan  diaranson  servacionnan  pa  decadanan.  bira ciencia realidad.”        po cu ta detecta ‘wavelenghts’  hende lo por cay den dje y no
            a  revela  e  prome  imagen  Na  e  borde  aki,  luz  ta  draai                        cu por wordo mira cu wowo  wordo destrui den pida. Pero
            den  historia  di  un  black  riba  su  mes  den  un  efecto  A  diferencia  di  black  hole   humano,  anto  astronomo-  e  persona  nunca  lo  wordo
            hole, revelando un renchi  cosmico.                       chikito cu ta bin di streanan   nan a añadi color pa expresa  mira ni scucha di nobo.
            di  luz  twist  pa  gravedad,  “Nos a mira locual nos a kere  cu a collapse, black hole su-  e calor feroz di gas y stof, bri-
            birando rond e borde di e  ta invisibel. Nos a mira y saca  per masivo ta misterioso den   yando  na  un  temperatura  di  E  data  di  telescop  a  wordo
            abismo.                      potret di un black hole”, She-  nan origen. Situa den centro   talbes miyones di grado. Pero  colecta dos aña pasa, durante
                                         perd  Doeleman  di  Harvard,  di mayoria di galaxia, incluy-  si un persona haya un forma  cuatro dia ora cu weer taba-
            E  potret,  arma  di  data  com-  lider di un team di como 200  endo esun di nos, nan ta asina   di acerca e black hole, e no lo  ta  net  bon  rond  mundo.  Pa
            pila for di ocho radio telescop  cientifico di 20 pais, a anuncia  denso cu nada, ni sikiera luz,   mustra asina.   completa e imagen a tuma un
            rond mundo, ta mustra e ‘lip’  mientras tabata revela e potret  por scapa na trek gravitacio-                       trabou enorme, involucrando
            cayente y enorme di e black  colorisa oraño cu preto.     nal.  E  ‘horizonte  di  evento’   E black hole ta como 6 biyon  team  internacional  di  cien-
            hole,  un    di  e  monsternan                            –  e  precipicio,  punto  di  no   biaha e masa di nos solo, y ta  tificonan,  supercomputer,  y
            consumido di luz di universo  Fisicista  di  Universidad  di  retorno, unda luz y materia ta   den un galaxia yama M87 cu  centenares di terabyte di data.
            teorisa pa Einstein mas cu un  Waterloo,  Avery  Broderick,  cuminsa cay inexorablemente   ta como 53 miyon di aña luz


                       Democratanan kier check e ‘black box’ di Inteligencia Artificial



            ESTADONAN  UNI  (AP)  bri  sistemanan  di  reconoce-      cluyendo  companianan  con-  Brooker a bisa cu aligoritmo-  pa  pone  y  enforsa  reglanan
            –  Congreso  a  cuminsa  mento di cara cu ta identifica  oci manera Microft, aña pasa  nan prehuicioso ta causando  nobo  pa  companian  check
            mustra interes den habri e  eroneamente muhenan color  a  entrega  nan  aligoritmo  na  e mesun practicanan discrim-  pa  precision,  prehuicio  y
            ‘black box’ di inteligencia  scur,  herment  di  prestamo  e agencia di Copan, pa asina  inatorio di bienes raices cu a  potencial  preocupacion  to-
            artificial  di  companianan  computarisa  cu  ta  cobra  in-  nan  wordo  evalua  y  compa-  purba manda su mayornan di  cante  privacidad  y  siguridad
            tecnologico,  cu  supervi-   teres  mas  halto  pa  Latino  y  ra cu otro. E resultadonan a  New Jersey y otro parehanan  den  nan  sistema  automatisa,
            sion  paralelo  la  e  forma  hende color scur, y herment  mustra logronan significante  color scur for di algun bario  y  coregi  esaki  si  problema
            con  gobierno  federal  ta  di  recultamento  di  personal  den  precision  compara  cu  na Merca na fin di añanan 60.  wordo  haya.  Ta  exclui  com-
            check bou di capo di auto  cu ta faborece hende homber  añanan anterior.               E biaha aki, el a bisa, ta mas  panianan chikito cu ta genera
            y audita banco.              den industrianan unda ya nan                              dificil pa detecta y combati.  menos di $50 miyon pa aña,
                                         ta domina.                   Pero  standard  boluntario  no                            a menos cu nan ta broker di
            Un  propuesta  introduci  di-                             ta suficiente, segun Sen. Ron  E  proposicion  lo  permiti  e  data cu informacion di mas di
            aranson  y  co-  patrocina  pa  “Tin un mito, cu aligoritmo-  Wyden, kende a co- patrocina  Federal  Trade  Commission  1 miyon consumidor.
            un  candidato  presidencial  nan ta neutral y obhetivo”, a  e propuesta.
            democrata, Sen. Cory Book-   bisa  Aaron  Rieke,  managing
            er,  lo  rekeri  companianan  director na Upturn. “Apren-  Mustrando   mas   curashi,
            grandi test e ‘responsabilidad  disahe di mashin ta reconoce  administracion  di  Trump
            aligoritmico’  di  nan  sistema  patronchi den sociedad – ken  mediante  e  departamento
            di Inteligencia Artificial (AI)  ta  haci  kico,  ken  ta  cumpra  federal  di  vivienda  y  desar-
            di  halto  riesgo,  manera  tec-  kico, of ken tin cua trabou. E  oyo urbano (HUD), a acusa
            nologia di deteccion di acara  patronchinan aki ta forma pa  Facebook di permiti doño di
            of  cu  ta  haci  decisionnan  problemanan contra cual nos  cas y broker di bienes raices
            importante basa riba bo data  ta luchando pa decadanan.”  sistematicamente exclui gru-
            personal di mas sensitivo.   Administracion di presidente  ponan  manera  no-  Cristian,
                                         Donald Trump tambe a nota  inmigrantenan  y  minorian-
            Un  legislacion  bipartisano  esaki  y  a  haci  e  desaroyo  di  an for di mira aviso pa cas y
            introduci  den  senado  luna  aligoritmonan  ‘sigur  y  con-  apartamento.
            pasa  lo  rekeri  companianan  fiabel’ un obhetivo principal  Booker  a  bisa  cu  mientras  e
            notifica hende prome cu uza  di e iniciativa nobo di AI di  accion di HUD contra Face-
            software di reconocemento di  Cas  Blanco.  Pero  e  lo  haci  book ta un stap importante, ta
            cara riba nan, mientras tambe  esaki  door  di  duna  forsa  na  necesario pa adresa e ‘manera
            rekeriendo test di terceros pa  procesonan  pa  crea  standard  pernicioso’  cu  discrimina-
            check problema di prehuicio.  tecnologico.                cion  ta  opera  riba  platafor-
                                                                      manan tecnologico, tin biaha
            Estudionan   academico    y  Decenas di desaroyadonan di  sin intencion.
            ehempel di bida real a descu-  reconocemento  di  cara,  in-
   25   26   27   28   29   30   31   32