Page 78 - Nefes8TÜMÜ_Neat

Havalandırma Konusundaki Mevzuat Hükümlerinin İSG Açısından Değerlendirilmesi

Dr. Taşkın Deniz Yıldız Havalandırma Konusundaki Mevzuat
Adana Alparslan Türkeş Bilim
ve Teknoloji Üniversitesi Hükümlerinin İSG Açısından Değerlendirilmesi
Maden Mühendisliği Bölümü
Dr. Taşkın D. Yıldız
1. GİRİŞ (Adana Alparslan Türkeş Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü, tdyildiz@atu.edu.tr)
1
lenmiştir . Ancak, alınan bu önlemlerin yıllardır yeterli
Yeraltı maden ocaklarında havalandırmadan, atmosfe- olmadığı, son ~35 yıldır meydana gelen ölümlü maden
rik ve çevresel şartlardan kaynaklanabilecek tehlikeler kazaları verilerinden ortaya çıkmaktadır . Bu maden ka-
23
1. GİRİŞ
mevcuttur 9,23 . Madencilik sektöründe, ortam havası için- zaları incelendiğinde, olayların; teknik, sosyal, ekonomik,
Yeraltı maden ocaklarında havalandırmadan, atmosferik ve çevresel şartlardan kaynaklanabilecek tehlikeler
de bulunabilen boğucu, zehirli ve patlayıcı gazlar çalı- eğitim, planlama ve denetim sorunları gibi pek çok nede-
şanların sağlığını tehdit etmekte, özellikle yeraltı kömür ni olduğu görülmektedir 16,22 . Genel kabul olarak iş kaza-
mevcuttur
. Madencilik sektöründe, ortam havası içinde bulunabilen boğucu, zehirli ve patlayıcı gazlar
9,23
madenciliğinde büyük can ve mal kayıpları ile sonuçla- larının nedenleri dört ana başlık altında sınıflandırılmak-
çalışanların sağlığını tehdit etmekte, özellikle yeraltı kömür madenciliğinde büyük can ve mal kayıpları ile
nan grizu patlamalarına neden olabilmektedir. Son yıl- tadır: a) Yasalardan ve uygulayıcılarından kaynaklanan
sonuçlanan grizu patlamalarına neden olabilmektedir. Son yıllarda, madencilik sektöründe üretim
larda, madencilik sektöründe üretim faaliyetlerinin daha nedenler, b) İşverenden kaynaklanan nedenler, c) Çalış-
faaliyetlerinin daha derin seviyelere inmesi ile birlikte ortaya çıkan sıcaklık ve nem miktarlarındaki artış,
derin seviyelere inmesi ile birlikte ortaya çıkan sıcaklık ma ortamından kaynaklanan nedenler, d) Çalışanlardan
çalışmaları olumsuz yönde etkilemektedir. Gizli ocak yangınları sonucu havaya karışan gazlar bazı
8
ve nem miktarlarındaki artış, çalışmaları olumsuz yönde kaynaklanan nedenler . Bu ölümlü maden kazalarının
durumlarda tüm ocağı etkilemekte, çok sayıda madencinin ölümüne neden olmaktadır. Havanın hızı, sıcaklığı
etkilemektedir. Gizli ocak yangınları sonucu havaya karı- özellikleri ve düzenlenen ilgili raporlar incelendiğinde,
ve içerdiği nem miktarı işgücü verimliliği üzerinde önemli rol oynayan etkenlerdir. “Ocak havalandırması”
şan gazlar bazı durumlarda tüm ocağı etkilemekte, çok büyük çoğunluğunun yeraltı kömür ocaklarında havalan-
yeraltında güvenli ve sağlıklı çalışma koşullarını oluşturmak için yeterli miktar ve özelliklerdeki havayı ocağa
sayıda madencinin ölümüne neden olmaktadır. Havanın dırmadan kaynaklı önlemlerin yeterli derecede alınma-
10
göndermek olarak tanımlanır . Ocak havalandırması; tehlikeli gazların birikmesini önleme, optimum bir ocak
hızı, sıcaklığı ve içerdiği nem miktarı işgücü verimliliği ması sonucu meydana geldiği tespit edilmiştir. Örneğin
üzerinde önemli rol oynayan etkenlerdir. “Ocak havalan- istatistiklere göre; “…havalandırma planları yoktur veya
iklimi (sıcaklık ve nem) sağlama, açık alevli lambalar ve patlarlı motorlar için oksijen ihtiyacını karşılama ve
dırması” yeraltında güvenli ve sağlıklı çalışma koşullarını yetersizdir, ocak içerisinde özellikle kör bacalarda yeterli
1
tozlu havayı seyreltme amaçlarıyla yapılır . Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişlerince 2010
oluşturmak için yeterli miktardaki ve özelliklerdeki hava- ve etkin havalandırma yapılmamaktadır; sağlıklı hava ve
yılı içerisinde yeraltı kömür madenlerinde gerçekleşmiş iş kazalarının incelenmesi neticesinde, bu kazaların
yı ocağa göndermek olarak tanımlanır . Ocak havalan- gaz ölçümleri yapılmamakta, kayıt altına alınmamakta-
10
temelinde yatan eksikliklerin önemli bir kısmının çalışma koşullarında yapılması gereken iyileştirmelerle
dırması; tehlikeli gazların birikmesini önleme, optimum dır; ocakta mevcut ve uzaktan izleme yapılan sensörler
ilgili olduğu, bir diğer ifadeyle işçilerin bir tehlikeye maruz kalmasına neden olacak mekanik ve fiziksel
bir ocak iklimi (sıcaklık ve nem) sağlama, açık alevli lam- sayısal olarak yetersiz, bulundukları yerler itibariyle de
koşullardan, yani tehlikeli durumlardan kaynaklandığı ifade edilmiştir . 2015 yılında yeraltı maden
4
balar ve patlarlı motorlar için oksijen ihtiyacını karşılama seyrelmiş gaz ölçümleri yapmaktadırlar..” gibi tespit-
ocaklarında yapılan teftişlerde en çok tespit edilen sorunlu hususlar: Havalandırmanın sürekliliği, vantüplerle
18
ve tozlu havayı seyreltme amaçlarıyla yapılır . Çalışma ler yapılmıştır . Soma maden kazası başta olmak üzere
1
ilgili uyumsuzluklar; sensör sayıları, türleri ve yerleridir. Söz konusu raporlarda en çok faaliyet durdurma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişlerince 2010 yılı gerçekleşen kazalar, maden ocaklarında havalandırma
sebepleri ise; merkezi izleme sensörleri veya diğer gaz ölçümleri konusundaki eksiklikler; mekanik
içerisinde yeraltı kömür madenlerinde gerçekleşmiş iş planının ve bu plan içerisinde izleme sistemlerinin etkin
kazalarının incelenmesi neticesinde, bu kazaların teme- bir şekilde yönetiminin ve denetiminin ne kadar önemli
havalandırmanın yapılmaması veya yedeğinin olmaması, veyahut da yedek enerji kaynağının olmaması olarak
linde yatan eksikliklerin önemli bir kısmının çalışma ko- olduğunu göstermiştir.
belirtilmiştir . Maden işletmelerindeki tehlikeler ancak, yeraltı açıklıklarına kontrollü olarak yeterli miktarda
5
şullarında yapılması gereken iyileştirmelerle ilgili olduğu, Soma’daki kaza sonrasında Uluslararası Çalışma Örgü-
ve özellikte havanın verilmesi ile önlenebilir. Havalandırma ile ilgili çalışmalar bir yeraltı ocağının faaliyete
bir diğer ifadeyle işçilerin bir tehlikeye maruz kalmasına tü’nün (ILO) maden çalışma yerlerine özgü olarak dü-
geçmesinden kapanışına kadar devam eder. Üretimin yeni bölümlere kayması, yeni açıklıkların şebekeye
neden olacak mekanik ve fiziksel koşullardan, yani teh- zenlemiş bulunduğu İSG mevzuatını Türkiye onaylamış-
eklenmesi ve işlevi biten açıklıkların çıkarılması, doğal havalandırmanın etkisi, ortam havasında bulunan gaz
likeli durumlardan kaynaklandığı ifade edilmiştir . 2015 tır. Maden ISG mevzuatımızda iş kazalarının ve meslek
4
ve toz miktarlarındaki değişimler sürekli olarak izlenmeli ve gerekli düzenlemeler yapılmalıdır . Bu
10
yılında yeraltı maden ocaklarında yapılan teftişlerde en hastalıklarının önlenmesi konusunda çok çeşitli düzen-
çok tespit edilen sorunlu hususlar: Havalandırmanın sü- lemelere yer verilmiştir . 176 sayılı Madenlerde İSG Hak-
7
1

rekliliği, vantüplerle ilgili uyumsuzluklar; sensör sayıları, kında Sözleşme’de ILO’da “Havalandırma” başlığında şu
türleri ve yerleridir. Söz konusu raporlarda en çok faaliyet alt başlıklar bulunmaktadır: 1) Genel hükümler, 2) Maden
durdurma sebepleri ise; merkezi izleme sensörleri veya havalandırma planı, 3) Madende hava değişiklikleri, 4)
diğer gaz ölçümleri konusundaki eksiklikler; mekanik Çalışma bölgelerinin/bölümlerinin ve çalışma alanlarının
havalandırmanın yapılmaması veya yedeğinin olmama- havalandırılması, 5) Maden havalandırma fanları, 6) Ana
sı, veyahut da yedek enerji kaynağının olmaması olarak fan kontrolü, 7) Yardımcı fan kontrolü, 8) Hava ölçümü ve
5
belirtilmiştir . Maden işletmelerindeki tehlikeler ancak, metan tespiti, 9) Metan tehlikesi olan bir madende veya
yeraltı açıklıklarına kontrollü olarak yeterli miktarda ve madenin bir bölümünde alınacak önlemler ve insanların
özellikte havanın verilmesi ile önlenebilir. Havalandırma boşaltılması, 10) Kömür, metan veya diğer zararlı gazla-
ile ilgili çalışmalar bir yeraltı ocağının faaliyete geçme- rın ani patlamaları, 11) Metan monitörleri (izleme cihaz-
sinden kapanışına kadar devam eder. Üretimin yeni bö- ları), 12) Maden genelinde ortam izleme sistemleri (OİS),
11
lümlere kayması, yeni açıklıkların şebekeye eklenmesi ve 13) Metan drenajı . Havalandırma mevzuatı konusunda
işlevi biten açıklıkların çıkarılması, doğal havalandırma- yapılabilecek farklı çalışmalarda söz konusu başlıkların
nın etkisi, ortam havasında bulunan gaz ve toz miktarla- bazıları birlikte değerlendirilebilir. Böylelikle havalandır-
rındaki değişimler sürekli olarak izlenmeli ve gerekli dü- ma mevzuatı konusunda öneriler sunulabilir. Bu çalış-
10
zenlemeler yapılmalıdır . Bu çalışmalarla uyumlu olarak mada ise, tüm başlıkların kapsamının genişliği itibariyle,
“ocak havalandırma planı” yapılmalıdır. Bu plan, güvenli yalnızca “genel hükümler” ve yukarıda belirtilen konu
bir çalışma sistemi kurmak ve işçilerin korunmasını sağ- başlıklarının tümünün yönetildiği ve üzerinde deneti-
lamak için, maden havalandırması yetersiz kaldığında ya minin yapılabileceği “havalandırma planı” ve “İşverenin
da kesildiğinde yapılması gereken işlemleri kapsayan bir ve nezaretçilerin sorumluluğu” konuları açıklanarak bir
plandır. değerlendirilme yapılması tercih edilmiştir. Bu yönelimle
Maden işyerlerinde en sık rastlanan ve büyük kayıpla- çalışmada, ILO 176 sayılı Sözleşmesi’yle ulusal mevzuatı-
ra neden olan gaz ve toz patlamaları ile ocak yangınları, mızın kıyaslaması yapılarak genel bir değerlendirme or-
genellikle birbiri ardına gerçekleşen diğer bir ifadeyle taya konmuş ve havalandırma merkezinde İSG mevzuatı
biri diğerinin nedeni olan kaza türleridir. Nitekim yönet- kapsamında öneriler sunulmuştur.
meliklerde de bu kazalara ilişkin önlemler birlikte düzen-
78 NEFES LİK SAYI 08-2023
6.06.2023 00:05:53
e-Nefes8.indd 78 6.06.2023 00:05:53
e-Nefes8.indd 78