Page 16 - BOEK SELG.indb

Rudolf Steiner — Leven en Werk
niets uitlopen. En de prijs voor mislukking, als het ware het alternatief
voor een veranderde maatschappij, is duisternis.’ 2
Rudolf Steiners levenswerk voor de antroposofie kwam tot stand in een ‘totalitair tijdperk’ van ‘extremen’. Een tijdperk waarin Europa in een ‘don-
ker continent’ veranderde.3 Zijn werk had met deze tijd van doen.
Van Elie Wiesel is de uitspraak dat in Auschwitz niet alleen meer dan an- derhalf miljoen mensen werden vermoord, maar ook ‘de idee mens’.4 Kri- tische reflectie achteraf, brengt in alle duidelijkheid aan het licht welke pro-
cessen aan het bereiken van dit finale punt debet zijn geweest; zowel in wetenschappelijk als in cultuurhistorisch opzicht. Een van de belangrijke oorzaken is gegeven met de huiveringwekkende verduistering van het mens- beeld als gevolg van het natuurwetenschappelijk reductionisme in de 19e eeuw. Tussen deze verduistering en de racistische, eugenetische en economi- sche opvattingen van de totalitaire regimes van de 20e eeuw, is een direct ver- band te vinden. Het gaat om opvattingen die inherent zijn aan het verlies van ‘de idee mens’, het heersende materialisme en de krachten die daarin werk- zaam zijn. Wat zich in de 20e eeuw manifesteerde en praktijk werd, kan als een direct gevolg worden gezien van de wijze waarop er in de voorafgaande decennia van de 19e eeuw over de mens werd gedacht.
Tegelijkertijd was de 20e eeuw een periode waarin het denken over de mens, in confrontatie met al deze fatale ontwikkelingen, een fundamenteel nieuwe aanzet kreeg. In 2011 publiceerde Gerhard Danzer een omvangrijke antropologische studie over de ontwikkeling van het mensbeeld in de 20e eeuw.5 Danzer beschrijft hoe vraagstelling en onderzoek ‘over het wezen, de betekenis en de mogelijkheden van het menszijn’ aan het einde van de 19e eeuw een nieuw elan kregen. Niet alleen in de psychologie, de filosofie, de neurologie en de psychiatrie, maar ook in de verschillende cultuurweten-
2 Eric Hobsbawm (1918-2012) The Age of Extremes: A History of the World, 1914-1991. New York, Vintage Books 1996, pp. 584 e.v.
3 Zie Klaus Hornung: Das totalitaire Zeitalter des 20. Jahrhunderts. Frankfurt am Main: Propyläen Verlag 1993. Zie ook Mark Mazower: Der dunkle Kon- tinent. Europa im 20. Jahrhundert. Berlin: Alexander Fest Verlag 2000.
4 Christan Feldmann: Elie Wiesel – ein Leben gegen die Gleichgültigkeit. Freiburg: Herder Verlag 1998, p. 59.
5 Gerhard Danzer: Wer sind wir? Anthropologie im 20. Jahrhundert. Ideen und Theorien für die Formel des Menschen. Berlin: Springer Verlag 2011.
XVI