Page 32 - BOEK SELG.indb

Rudolf Steiner — Leven en Werk
lijkheden die het geestelijke profiel van Max Dessoir ver overstegen. Onaf- hankelijk van dit gegeven schreef een van deze initiatiefrijke en capabele ver- trouwelingen van Steiner, de econoom Emil Leinhas, dat de “tragiek” van Rudolf Steiners leven erin zou hebben bestaan “op geen enkel gebied een voldoende aantal medewerkers” gevonden te hebben “die werkelijk genoeg capaciteiten in huis hadden om de opgaven te vervullen waarvoor zij zich in hun samenwerking met Rudolf Steiner geplaatst zagen.” 36 Leinhas wist uit eigen ervaring wat er tijdens het werken met Rudolf Steiner mede door in- terne omstandigheden niet was gelukt. Ook was hem het onvermogen be- kend om eenmaal begonnen initiatieven tijdig op het noodzakelijke kwali- tatieve niveau te brengen, en in samenwerking met Rudolf Steiner verder te verbeteren.
In het bijzonder was het de Antroposofische Vereniging die tot aan het einde van Rudolf Steiners leven ver achter bleef bij wat nodig geweest zou zijn om beslissende maatregelen te kunnen nemen, die nog voordat het to- talitarisme Duitsland en Midden Europa in zijn greep kreeg, een andere ontwikkeling mede mogelijk zouden hebben kunnen maken. Ondanks het feit dat Steiner steeds weer wees op de noodzaak van een uitbreiding van een “vrij geestesleven”, voor het daarvoor te laat zou zijn, behielden alle initiatieven die vanuit de antroposofie geboren werden, tijdens Rudolf Steiners leven hun relatief kleine omvang, en bleek het niet mogelijk te zijn om hen tot een bepalende factor in het openbare leven te maken.
Niet alleen de interne ontwikkelingsperikelen van de antroposofische beweging waren gecompliceerd. Ook, en met name, de historisch gegeven situatie waarin zij zich moest ontvouwen was dat. De mate van hardheid en weerstand waarop de antroposofie stuitte bij het in praktijk brengen er- van, kan op z’n minst voor de jaren na 1914 nauwelijks worden overschat. Zowel voor wat betreft de geschiedkundig-politieke situatie, als voor wat betreft het gegeven dat men met specifieke tegenstanders van doen kreeg. De Eerste Wereldoorlog maakte op rigoureuze wijze een einde aan de sa- menwerkingsverbanden die door Rudolf Steiner in de voorafgaande pe- riode internationaal tot stand waren gebracht.
De tijd na de oorlog werd getekend door ingrijpende economische cri- ses en politieke onrust. Beide hebben Steiners antroposofische werkzaam-
36 Emil Leinhas: Aus der Arbeit mit Rudolf Steiner. Basel: Zbinden Verlag 1950, pp. 5 e.v.
XXXII