Page 233 - Asia Tenggara dalam Kurun Niaga 1450-1680 Jilid I - Tanah di Bawah Angin - Anthony Reid
P. 233
T
ASIA E N G G A R A D ALA M KURUN N IA G A 1450-1680
k a r e n a aksara lama diguna k a n untuk tujuan p r a g m a t i s s e h a r i - h a r i , bukan untuk
b i d a n g -b i d a n g k g i a t a n pria menyang k u t agama resmi clan p e m e r i n t a h a n (lihat
e
B a b 5). Pola y a n g tidak biasa ini membuat k i t a harus menolak setiap perkiraan
b a h w a prialah penulis k a r y a - k a r y a klasik Asia T e n ggar, kecuali y a n g lahir dari
tradisi k e a g a m a a n di biara.
Raja w a n i t a sama-sama merupakan kutukan b a g i t r a d i s i b i n a - n e g a r a
Hindu, Buddha, I s l a m , cl a n Cina. T a p i m a s y a r a k a t - m a s y a r a k a t A u s t r o n e s i a ,
y a n g m e n c a k u p P o l y n e s i a clan Madagaskar b e r i k u t Indonesia serta Filipina,
l e b i h c e n d e r u n g mendudukkan w a n i t a b a n gs a w a n di t a h ta k e r a j a a n di
b a n d i n g k a n d e n g a n k e l o m p o k - k e l o m p o k p e n d u d u k b e s a r l a i n n y a . S u l a w e s i ,
y a n g urutan kelahiran n y a s e l a l u d i p e n t i n g k a n daripada jenis kelamin dalam
m e n e n t u k a n penggant i r a j a , m u n g k in m e r u p a k a n suatu kasus e k s t r e m . E n a m
g
y
dari ti g a puluh dua raja B o n e (kerajaan B u g is t e r l u a s ) s e j a k keban k i t a nn a
di abad ke-14 adalah w a n i t a . T a t k a l a James Brooke me ngunjungi n e g a r a Bugis
t e t a n g g a n y a , W a jo , ia menjum p ai b a h w a empat dari enam a r u n g ( p e n g u a s a )
b e s a r adalah w a n i t a ( B r o o k e 1848 I: 74-75). D i m a n a pen garuh India (atau di
V i e t n a m , p e n ga ruh Cina) lebih k u at, t e r u t a m a di i s t a n a - i s t a n a Benua y a n g l e b i h
b e r m e g a h - m e ga h , w a n i t a r a j a jarang t e r d a p a t . Siam belum p e r n a h m e n u n j u k
w a n i t a s e b a g a i raja, clan V ie t n a m s e r t a B i r m a jarang sekali m e l a k u k a n n y a . Di
As i a T e n g g a r a y a n g Musli m , m o del r aja Islam yang pria t a m p a k a k h i r n y a l e b i h
b e r l a k u s e k i t a r tahun 1700; cl a n s e d i k i t s e k a l i raja wanita sesudah itu.
A k a n t e t a p i , antara a b a d ke-15 clan ke-17, terdapat k e c e n d e r u n g a n b e s a r
bagi n e g a r a - n e g a r a y a n g p a l i n g giat dalam m e n g e m b a n g k a n p e r d a g a n g a n d i
k a w a s a n i t u untuk d i p e r i n t a h oleh k a u m w a n i t a . Ban yak n e g a r a m e n g a n g k a t
y
k a u m w a n i t a s e b a g a i raja han a jik a mereka s u d a h menca pai p u n c a k k e h i d u p a n
n i a g a n y a . P a s a i , pelabuhan b e s a r Muslim pertama di b a w a h angin, mengangkat
dua o r a n g raja wanita secara b e r u r u ta n antara tahun 1405 clan tahun 1434, p e r s is
s e b e l u m ia diungguli oleh Melaka se ba g a i pelab u han S e l a t M e l a k a t e r p cnting
( C o w a n 1938: 2 0 9 - 2 1 0 ) . W a n i t a s a t u -s a t u n y a y a n g m e n j a d i raja di Birma ialah
S h i n s a w b u (tahun 1453-1472), yang m e m i m p i n k e b a n g k i t a n P e g u s e b a g a i k o t a
pe l a buban utama di T el u k Bengali. J e p a r a , di p a n t a i timur J a w a , baru menjadi
pusat n i aga clan pe l a y a ran y a n g p e n t i n g di b a w a h r a j a w a n i t a n y a y a n g t e r k e n a l ,
Kalinyamat, pada p e r e m p a t k e t i g a a b a d k e - 1 6 . S a m a haln ya, w a n i t a - w a n i t a
r a j a d i S u k a d a n a y a n g merupakan pusat pe ngekspor permata di B o rn e o Barat
d a y a (sekitar tahun 1608-1622), di Jambi, S u m a t e r a bagian t i m u r , y a n g k a y a
rempah-rempah (t a hun 1630 hingga k i r a - k i r a tahun 1655), di K e l a n t a n pada
196