Page 22 - STAV broj 346

POLITIKA

zločinima nad njima, posebno u Gusinju Veliki skupovi u Novom Pazaru i Sjenici su tadašnji sekretar Stranke demokratske
i Plavu. Progoni Bošnjaka Sandžaka in- u ljetnim mjesecima 1990. godine poka- akcije dr. Rasim Ljajić, Azem Hajdarević,
tenzivirani su tokom balkanskih ratova, zali su raspoloženje Bošnjaka i čvrst stav Fevzija Murić, Hadija Jakupović i Kasim
događaja za koje se može s pravom reći u odnosu na velikosrpske aspiracije. Do- Zornić, koji su bili članovi Centralne ko-
da su nanijeli nenadoknadivu štetu Boš- gađaji u Sloveniji i Hrvatskoj bili su po- misije za provođenje referenduma. Tadaš-
njacima i Sandžaku. Bukureštanskim mi- vod da se i u Sandžaku počinje ozbiljnije nji poslanik u Skupštini Jugoslavije Rizah
rom 1913. godine, koji je okončao Drugi razmatrati budući politički položaj ovog Gruda nailazio je na ignoriranje od kolega
balkanski rat, dogovorena je podjela San- većinski bošnjačkog dijela u sastavu Srbi- srpske nacionalnosti, a na njega je vršen i
džaka na crnogorski i srbijanski dio. Na- je i Crne Gore. Ovo pitanje posebno je in- veliki politički pritisak jer je također bio
kon Berlinskog kongresa, ovo je bio drugi tenzivirano početkom ljeta 1991. godine, jedan od organizatora referenduma. Kako
katastrofalni moment za Bošnjake, čije su kada ugledni članovi Stranke demokrat- se bližio dan početka referenduma, pri-
posljedice vidljive i danas. Uprkos nepo- ske akcije Sandžaka i ostali bošnjački in- jetnje, ucjene i pritisci usmjereni prema
voljnim okolnostima, Bošnjaci se tokom telektualci okupljeni oko Muslimanskog Bošnjacima od vlasti su se povećavali, ali
Prvog svjetskog rata na teritoriji Sandžaka nacionalnog vijeća Sandžaka (Bošnjačko uprkos tome, referendum je započeo s pro-
nastoje boriti za svoja prava otvoreno i bez nacionalno vijeće – BNV) odlučuju o tome vođenjem 25. oktobra, a trajao je ukupno
straha, o čemu govore i dešavanja iz 1917. da će iskoristiti pravo predviđeno zakoni- tri dana. Policija je privodila one za koje
godine. Naime, na koncu ratnih zbivanja ma Savezne Federativne Republike Jugo- su sumnjali da učestvuju u procesu, a ta-
u ovom dijelu Evrope, gradonačelnici san- slavije, a koji se tiču mogućnosti da svaka kođer su oduzimali i referendumski mate-
džačkih gradova odlučili su se u augustu općina, regija ili republika unutar SFRJ rijal. Posebno je rizično bilo dostavljanje
okupiti u Sjenici kako bi zajednički doni- ima mogućnost raspisivanja referenduma materijala iz Novog Pazara za ostale san-
jeli odluku o budućnosti Sandžaka i naro- s ciljem rješavanja bitnih vitalnih pitanja. džačke gradove, poput Priboja ili Pljevalja,
da u njemu. Svi okupljeni gradonačelnici Definitivna odluka o raspisivanju re- u kojima je i prije referenduma postojala
i ostali učesnici konferencije opredijelili ferenduma na teritoriji čitavog Sandžaka velika netrpeljivost prema Bošnjacima.
su se za posebnost Sandžaka. Srpske i cr- upućena je kao pismo tadašnjim vlastima Prema zapisima u knjizi Sandžak bez
nogorske vlasti shvatile su ovaj čin kao s jasno definiranim zahtjevom 10. jula Bošnjaka – velikosrpski zločinački plan, u
izrazito neprijateljski, a učesnici konfe- 1991. godine. Pismo su uputili predstav- danima referenduma i nakon njega po-
rencije u konačnici su morali napustiti nici SDA predvođeni predsjednikom ove većana je represija prema Bošnjacima
teritoriju Sandžaka zbog represije koja je stranke dr. Sulejmanom Ugljaninom. Na Pljevalja, Priboja i Prijepolja. Činjenica
provođena nad njima. očitovanje o ovom bitnom pitanju čekalo da je u haremu Husein-pašine džamije u
Sjenička konferencija imala je za cilj se čak tri mjeseca, a pošto se nije nazirao Pljevljima 26. oktobra bačena eksplozivna
rješavanje pitanja Sandžaka, ali je ova ini- odgovor, Muslimansko nacionalno vijeće naprava koja je oštetila prostoriju SDA i
cijativa prošla bez većeg uspjeha. Ulaskom
u zajedničku državu Kraljevinu Srba,
Hrvata i Slovenaca (SHS) Sandžak pada
u drugi plan, a priča o njemu polahko se
potiskivala iz javnosti. Neposredno i za
vrijeme Drugog svjetskog rata Sandžak je
bio na meti četničkih formacija koje su či-
nile stravične zločine nad muslimanskim
stanovništvom. Iako su Bošnjaci Sandža-
ka bili aktivni učesnici u antifašističkom
pokretu, to nije imalo utjecaja na neprav-
du koja im je činjena od komunističkih
vlasti. Događaj u novopazarskom naselju
Hadžet, gdje je ubijeno više od 1.500 Boš-
njaka u vrlo kratkom periodu, dovoljno
govori o odnosu tadašnjih komunistič-
kih vlasti prema njima. Ni činjenica da
je jedan od najvećih narodnih heroja bio
Bošnjak iz Bijelog Polja Rifat Burdžović
Tršo nije spasila intelektualce i uglednike
iz Novog Pazara pred sami kraj rata. Svi
ovi događaji uzrokovali su veliki egzodus
Bošnjaka iz Sandžaka koji su u potragu
za sigurnijim životom otišli u Republiku je odlučilo da objavi odluku o referen-
Tursku. Iseljavanje Bošnjaka iz Sandža- dumu 11. oktobra i isti zakaže za petna-
ka nastavilo se tokom svih četrdeset i pet est dana kasnije. Uprkos negodovanju
godina postojanja Jugoslavije, većinom iz vlasti i osporavanju referenduma, on je
ekonomskih razloga. održan, a referendumsko pitanja na dan
referenduma glasilo je: “Jeste li za punu
ZA AUTONOMIJU političku i teritorijalnu autonomiju San-
Neposredno prije početka demokrat- džaka s pravom pridruživanja jednoj od
skih procesa u bivšoj Jugoslaviji sandžač- suverenih republika?”
ki Bošnjaci počinju s okupljanjem oko Osim Sulejmana Ugljanina, ključnu
ideje Stranke demokratske akcije (SDA). ulogu u sprovođenju referenduma imali

22 22/10/2021 STAV