Page 14 - STAV broj 216-217

DOSJE “STAVA”: FOČA

najljepših džamija u Osmanskom carstvu, nesrećom da je turbe koje je namijenio
pisalo se mnogo o ovoj fočanskoj ljepotici, sebi ustupio mrtvom sinu. Ibrahim je
najviše o njenom nastanku na osnovu le- najvjerovatnije poginuo u nekom voj-
gendi, ali niko nije pisao o graditelju-va- nom pohodu, o čemu govori natpis na
kifu Hasanu Naziru. nišanu turbeta da je “umro pomilova-
Još 1939. godine Mehmed Handžić ni, pokojni, sretni, šehid”. Ovo “sretni
pronašao je u Gazi Husrev-begovoj bibli- šehid” ide uz one koji su pali na Božijem
oteci drugi dio Ebul-Lejs Samarkandije- putu. On je sahranjen u mezaru s desne
vog Komentara Kur’ana, koji je 1535. uva- strane džamije.
kufio Hasan Nazir. Na prvoj i posljednjoj
stranici on za sebe kaže da je “najslabiji NATPISI NA ALADŽI
Božiji sluga, Hasan, sin Jusufov, Fočak”. Aladžu džamiju čini i šadrvan za ab-
Knjigu je namijenio “svojoj dobroj dje- dest. U svom Ljetopisu Evlija Čelebija piše:
ci, da čitaju iz njega i svako ko bude za to “To je tako umjetnički izrađen šafijski
dorastao od učenih ljudi u samoj Foči”. šadrvan da zaljubljeni ljudi, gledajući
Ovo govori o Hasanu Naziru kao o obra- kako iz kamene čaše pljušti živa voda i
zovanom i mudrom čovjeku. pravi vodoskok, prestanu čeznuti i uzi-
U Dubrovačkom arhivu postoji pismo, mati abdest.”
pisano ćirilicom, na tadašnjem narodnom U haremu džamije, s njene desne stra- Pisao mujezin Evlija godine 1074.” (1664.
bosanskom jeziku u kojem Nazir 1542. ne, nalazi se isklesan, skromniji sarkofag prema našem računanju vremena).
godine stavlja “na znanje” dubrovačkom u kojem je sahranjen sam osnivač džamije Najstariji natpis uklesan je u kame-
knezu da je njegov “istinski prijatelj”, te Hasan Nazir. Umro je, kako stoji u tek- nu ploču veličine 90 x 50 centimetara,
da je za mirno rješavanje svih sporova, po- stu uklesanom u nišan, “krajem zilhidže uzidanoj nad glavnim ulazom u džami-
sebno onih vezanih za naplaćivanje cari- devet stotina i šezdesete godine” (između ju. Pismo: lijepi dželi-nesh. Složeno u tri
na. Na dokumentu se nalaze njegov pečat 27. novembra i 5. decembra 1553. godine). elipsasta polja. Sadržaj upućuje na dobro-
s tekstom: “Rob velikog Dobročinitelja, Kameni mimber sačinjavaju tri dijela: tvora. Ono glasi:
Boga, ponizni i odani Hasan.” Narednih ulazni portal sa stepeništem i kamenom “Ovu časnu džamiju i uzvišeni me-
godina Hasan Nazir dopisivao se s Du- ogradom, dio oblika piramide koji nose sdžid sagradio je u ime uzvišenog Boga
brovčanima, a 1546. godine Vijeće umo- četiri osmostrana stubića i bočne trouga- dobrotvor Hasan, sin Jusufov, za Ijubav
ljenih omogućilo mu je pravo na slobodnu one površine uz ogradu stepeništa minbe- Bogu, želeći postići Božije zadovoljstvo.
trgovinu u Dubrovniku. Iz dokumenata ra. Na vratniku portala je kamena ploča Tajni glas izreče hronogram: O vječni
Dubrovačkog arhiva vidi se da je Nazir na kojoj arapskim pismom piše: “Samo je (Bože), primi (ovo djelo) lijepo.”
najveći dio svog života proveo u Foči, jedan Bog, a Muhamed njegov poslanik.” Natpis na nišanu Ibrahim-bega iskle-
gdje je bio na dužnosti nazira, inspekto- Andrej Andrejević u knjizi Aladža san je u 16 četvornih polja. Korišteno je
ra carskih prihoda. Poštenje i stručnost džamija u Foči, str. 37, piše o unutrašnjo- pismo lijepi nesh:
omogućili su mu mjesto među carskim sti džamije: “Umro je pomilovani, sretni šehid,
velikodostojnicima koji su se direktno “Njen živ i precizno vođeni crtež, kao Ibrahim-beg, sin Hasana Čelebi Nazira.
brinuli o prihodima države. Inače, nazire izrazito vođena vještina kojom je cijela Neka Bog oprosti grijehe njemu i njegovim
je postavljala Porta, stavljajući u njihovu dekoracija izvedena na kamenim povr- roditeljima. Početkom džumadel-uhra... i
nadležnost niže službenike. šinama mihraba, mimbera, minareta, devet stotina po hidžri Vjerovjesnika...”
Prema podacima, nije moguće odre- portala i kapela, govori o izvanrednom (između 17. i 26. juna 1550).
diti tačno mjesto rođenja Hasana Nazi- majstorstvu klesara.” Na nišanu Hasana Nazira ispisan je
ra. Neki istraživači smatraju da je rođen Više od stotinu godina je prošlo od tekst u dželil-pismu:
u selu Vikoč kod Čelebića (Foča), gdje nastanka Aladže, kada je putopisac Evli- “Naredbom pravednog vladara, sudi-
su i dva zemljišna posjeda koji su sve ja Čelebija pisao o slikarstvu džamije. Za je, ispio je čašu smrti i preselio se iz kuće
do Prvog svjetskog rata bili vezani za njega je ovo slikarstvo savršenstvo, a obi- tuge u dom počasti i zadovoljstva, potre-
Aladžu. Pretpostavlja se da je ovim po- šao je mnoge objekte diljem Carstva. Ovo ban Božije milosti, pomilovani, Hasan
sjedima Nazir osigurao izvore finansira- slikarstvo naziva dostojnim kista Behza- Nazir, sin Sinanov. Krajem zilhidže, de-
nja za održavanje džamije. Ima i izvora tova, Manijeva i Šehkulova, a njih trojica vet stotina i šezdesete godine” (između
koji upućuju da je Nazir rođen u samoj, najistaknutiji su iluminatori i slikari prve 27. novembra i 5. decembra 1553. godine).
tada kasabi, Foči. I sam Nazir napisao polovine petnaestog vijeka u Osmanskoj Andrej Andrejević u svojoj knjizi o
je da je “najslabiji Božiji sluga, da je sin carevini. Čelebija je bio oduševljen ljepo- Aladži džamiji presuđuje:
Jusufov i Fočak”. Kada je Nazir završa- tom Foče, pa je kod ulaza u džamiju na jed- “U cjelini uzevši, Aladža džamija je
vao svoju najljepšu zadužbinu Aladžu, noj ploči poručio budućim generacijama: među spomenicima islamske umjetnosti
zadesila ga je porodična nesreća. Umro “Putovao sam i u mnoge gradove do- na našem tlu, prema svojim sveukupnim
mu je sin Ibrahim. Toliko je bio pogođen hodio, ali ovakvo mjesto još nisam vidio. likovnim odlikama, ravna ili čak je vred-
nija od nekih do sada najčešće isticanih
Svi istraživači smatraju da je naš Hasan Nazir Čelebi dobio zdanja: Gazi Husrev-begove džamije u
crteže od najvećeg arhitekte Osmanskog carstva Kodže Mimara Sarajevu, Starog mosta u Mostaru, Mu-
stafa-pašine džamije i Kuršumli hana u
Sinana, mada to ne potkrepljuju dokumentacijom. Mom romanu Skoplju, Sokolovićeve ćuprije u Višegra-
“San Hasana Nazira” urednici Izdavačke kuće “Timaş” iz du. Ona i u širim okvirima osmanlijske
Istanbula u prijevodu dali su naslov “Sinan in gizli eseri”, što na umjetnosti može da stane u isti red sa
bosanskom znači “Tajna Sinanova džamija” manjim zadužbinama Sinanovog doba u
samom Carigradu.” n

14 25/4/2019 STAV