Page 61 - STAV broj 151
P. 61
Salih Komadina Hivzija Komadina Ševkija Komadina
svoje stavove kroz vizuru “islamskog mi- državnih mehanizama. Bošnjačke pro- prihvatljive odnose s vlastima i protuvla-
šljenja” o potezima “kršćanske vlasti”. tuaustrijske akcije dobivaju podršku i dinim blokom”, piše Donia.
Tu je odranije znanu neformalnu grupu u “mnogih mostarskih Srba”, s kojima je Mostarski Bošnjaci okupljeni u “mo-
početku predvodio Mula Mustafa Džabić Džabićeva “frakcija taktički sarađiva- nopolu Džabićeve osobne mreže” 1888. i
(vijećnik u prvom od generala Jovanovi- la” kao i s “turskim saveznicima”. Mula 1890. godine poslali su austrougarskim
ća imenovanom Gradskom vijeću), ali se Mustafa Džabić i njegova grupa istomi- vlastima dvije, politički vrlo oštro into-
malo kasnije svojim neupitnim autorite- šljenika “uvjereni su da Kur’an zabra- nirane peticije. Prvi je njihov potpisnik u
tom nametnuo njegov bliski rođak, vrlo njuje muslimanima služiti vojsku (pod oba slučaja muftija Džabić. Obje su peticije
obrazovani Ali-Fehmi Džabić. Mišljenja nemuslimanskim vladarom) i nadaju se nastale u kratkom vremenu nakon što je
izgovorena na tim “sofama” brzo su se da će prijetnje masovnim iseljavanjem Mostar (u oktobru 1888. godine) posjetio
širila gradom i poprimala nerijetko “po- natjerati Austrijance da odustanu od svo- Benjamin Kallay, austrougarski upravitelj
litički” stav građanstva u vremenu muč- jih planova o uvođenju vojne obaveze”. Bosne i Hercegovine. Tom je prigodom
ne sadašnjosti i vrlo nejasne sutrašnjice. Tako piše američki historičar Robert J. “zajednički ministar finansija Monarhi-
Strujanja “narodnog mišljenja” između Donia u briljantnoj studiji Islam u sjenci je stvorio mogućnost da lokalno stanov-
tih dviju skupina oblikovala su zanimljivu dvoglavog orla – Muslimani Bosne i Herce- ništvo otvoreno izrazi svoje pritužbe”. U
bipolarnu strukturu na koju se oslanjala i govine 1878–1918. (2000). U spomenutoj spomenutim peticijama mostarskih Boš-
od koje je polazila svaka diskusija o vlasti su grupi, uz obojicu Džabića, kadija Glu- njaka, osobito u prvoj, iznesene se žalbe na
kojom su bili prekriveni životi i sudbine hić, Muhamed-aga Ćemalović, Osman-beg “praksu austrijske administracije, zakon o
Mostaraca. Očito se ta faza “javnog govo- Karabegović i Arif Kajtaz. posjedu i politiku u kulturi”.
ra” još nije mogla očitovati ni političkim Komadina nije slijedio Džabića u sta-
mišljenjem ni političkim stavom. Da bi se nemiri smirili, iz visokih su vu da “moderna državna administracija
vladinih krugova tražili “provladinog muf- nije u duhu islama”, nego je, dapače, u
Ne izlazeći iz kruga svojih trgovač- tiju u Mostaru” – i našli su ga, po savjetu njoj vidio više naprednih oblika. “Turska
kih i poduzetničkih aktivnosti, Mujaga Mehmed-bega Kapetanovića, u osobi Ali- je postala daleko, Austro-Ugarska je tu!”,
Komadina promatrao je što se oko nje- -Fehmija Džabića. Međutim, njihov je iz- rezonirao je Mujaga poput realpolitičara
ga zbiva. A zbivalo se štošta. Bošnjaci bor, piše Donia, “bila ličnost koja teško da koji više ne može pristajati na muftijin
iseljavaju, stranci useljavaju, uzurpiraju je imala simpatija za habsburšku okupaci- pomalo “mističan odnos prema državi”.
se džamije i vakufska imovina, odriče se ju”. “Džabić je bio uvjerenja da moderna To u svom naučnom djelu primjećuje i
hak muslimanskim veleposjednicima, a državna administracija nije u duhu islama.” historičar Robert Donia.
javljaju se i glasovi o nasilnom pokršta- Tako je Ali-Fehmi Džabić, na poziciji muf- Posebno jaka linija razdvajanja izme-
vanju, kao što je slučaj iz 1881. godine s tije, poštovan u narodu, postao posrednik đu Mujage Komadine i muftije Fehmi-
muslimanskom djevojčicom Sajom Ðukić između Vlade i muslimana. Položaj mu je ja Džabića bilo je pitanje odnosa prema
iz sela Blizanci. Krajem iste godine izla- omogućio, kao poznavatelju vjerske dok- istovremenom političkom pokretu
zi zakon o regrutaciji, koji ubrzo stanje trine, presudan utjecaj i neprikosnoveni mostarskih pravoslavaca. Komadina se
uznapredovane kolektivne nervoze pretva- liderski stav u stjecanju sljedbenika među protivio bilo kakvoj koaliciji s lokalnim
ra u demonstrativni bijes i pobunu (mu- prijateljima, rodbinom i hodžama, koji srpskim političarima, budući da su, zbog
slimana i pravoslavnih) gašenu i vojnim su činili neformalnu mrežu nad kojom je intenzivnih i gustih veza s političkim stran-
snagama. U oba su slučaja (pokrštavanja Džabić imao gotovo monopolistički odnos kama u Beogradu, zastupali i njihova pro-
i regrutacije) okupacijske vlasti upozora- koji je supstituirao nepostojeće društvene gramska načela po kojim je Bosna “srpska
vane protestnim peticijama koje su čak ili političke formacije. Neki od njih bili su zemlja”, kao i njihove otvorene težnje za
uručivane osobno caru u Beču. Peticije mu neslužbeni glasnogovornici i iznosili pripajanjem Bosne i Hercegovine Srpskoj
bjelodano ukazuju da se među stanovni- njegove stavove kao svoje vlastite. Tako kneževini (kraljevini), ali i zapamćenog
cima Mostara formirala antiokupacijska je, primjerice, mula Mustafa Džabić go- historijskog iskustva, što će se, zaista, u
struktura, a nasuprot njoj postojala je tek vorio da je “muslimanima, po Kur’anu, Komadinovoj životnoj zbilji još jednom
grupica lojalista koja je posjela pozicije u zabranjeno da služe u vojsci kršćanskog očitovati za vrijeme Prvog svjetskog rata
lokalnoj administraciji podložnoj policij- vladara”. Muftija je, znajući da ga je Vlada (1914–1918). n
sko-političkoj kontroli austrougarskih izabrala i da ga može smijeniti, “održavao
STAV 25/1/2018 61
