Page 40 - STAV broj 274

POLITIKA

Šezdeset godina od svrgavanja premijera Adnana Menderesa

NAJMRAČNIJI DANI U

HISTORIJI REPUBLIKE TURSKE

U deset Menderesovih godina Turska je zabilježila ekonomski

rast od 9 posto godišnje, preduzeti su veliki infrastrukturni
projekti, a njegova popularnost bila je ukorijenjena u stvarnim
promjenama kao što su mehanizacija poljoprivrede i napredak
Piše:
Bojan BUDIMAC na poljima transporta, energije, obrazovanja i zdravstva. Za
Twitter: @BojanBB njegovog vakta Turska je postala članica NATO-a, jasno se

(ideološko-ekonomski) orijentirajući ka Zapadu

vadeset i sedmi maj, datum koji u HUNTA JE PREDALA VLAST CHP-U Ostrvo Yassıada, mjesto na kome se
Turskoj ne treba objašnjavati jer Dan-danas, poslije 60 godina, rasprav- dešavalo to “ubistvo pravde” (predsjednik
se svi vojni pučevi pamte i spomi- lja se o tome zašto je puč izvršen, s propo- Recep Tayyip Erdoğan), prošle je nedjelje
Dnju samo po datumu bez godine, zicijama – čitaj: pojednostavljenjima – koje na 60. godišnjicu puča inaugurirano kao
bez ikakve je sumnje crna fleka historije idu od “zato što je vratio arapski poziv za Ostrvo demokratije i slobode. Od 1978.
Republike Turske. Tog dana godine 1960. molitvu” (koji je CHP u svom antireligij- napuštena škola turske mornarice, čije su
vojnim pučem, koji su izvršili “mladi ofi- skom divljanju tokom jednopartijskog si- prostorije 1960/1961. bile poprište suđenju
ciri” izvan lanca komandne hijerarhije, čiji stema “preveo” na turski), pa do toga “zato upravo demokratiji, slobodi i volji naroda,
je idejni vođa bio četrdesettrogodišnji pu- što se približavao Sovjetskom Savezu” jer 1993. godine pripalo je gradu Istanbulu, a
kovnik Alparslan Türkeş, a vođa general se Menderes spremao u zvaničnu posjetu nekoliko godina trajala je restauracija u
Cemal Gürsel, svrgnuta je prva na stvarno SSSR-u. U suštini, te rasprave reflektiraju svojevrstan memorijalni centar posvećen
demokratskim višestranačkim izborima iza- pošast političke korektnosti jer nema sum- Menderesu, demokratiji i slobodi.
brana Vlada premijera Adnana Menderesa. nje da je odgovor na pitanje koje se postav- Činjenica da su inauguracionoj ceremo-
Tačnije, Demokratska partija, s Mendere- lja poslije svakog zločina – cui bono – samo niji prisustvovali predsjednici i zvaničnici
som kao premijerskim kandidatom, osvo- i isključivo CHP. samo triju partija – lider AK partije Recep
jila je tri uzastopne izborne pobjede – prvu Naime, hunta, odnosno njen dio vrlo je Tayyip Erdoğan, lider MHP-a Devlet Bahçe-
(1950) i sljedeću (1954) apsolutnom (53,3 brzo poslije puča predao vlast lideru CHP-a li i lider Velike jedinstvene stranke (BBP)
posto i 58,4 posto), a treću 1957. godine İsmetu İnönüu, koji je kao neizabrani pre- Mustafa Destici – govori mnogo, ako ne i
relativnom (48,6 posto) većinom glasova. mijer vodio zemlju sljedećih pet godina do sve ne samo o odnosu drugih partija prema
Isto tako je van sumnje da je Turska u izbora 1965. godine. Četrnaest pučističkih “najmračnijim danima u historiji republi-
10 Menderesovih godina zabilježila eko- “mladih oficira” koji nisu bili saglasni s ke” nego o odnosu prema kategorijama kao
nomski rast po stopi od 9 posto godišnje, tim potezom, uključujući i samog Alparsla- što su demokratija i sloboda.
da su preduzeti veliki infrastrukturni pro- na Türkeşa, pučisti su poslali na dužnosti Ignoriranje ovog događaja od strane par-
jekti, te da je njegova popularnost bila uko- daleko od zemlje, odnosno u egzil. Isto se tija i njihovih lidera kojima su usta puna
rijenjena u stvarnim promjenama kao što tako Alparslan Türkeş usprotivio smrtnoj “demokratije” i “slobode” uopće nije izne-
su mehanizacija poljoprivrede i napredak presudi Adnanu Menderesu, ministru ino- nađujuće. Kemalisti, odnosno CHP (koji
na poljima transporta, energije, obrazova- stranih poslova (Fatin Rüştü Zorlu) i mi- sada čak i nije više kemalistička partija)
nja i zdravstva. Za njegovog vakta Turska nistru finansija (Hasan Polatkan), koju je nikad se nisu mirili s narodnom voljom i
je postala članica NATO-a, jasno se (ideo- pučistički vojni sud presudio nakon suđe- nikad se nisu odrekli oksimoronskog po-
loško-ekonomski) orijentirajući ka Zapadu. nja koga se ne bi postidjelo ni Staljinovo kliča “za narod uprkos narodu”. Očekivati
Svaki puč zahtijeva “pripremu terena”. pravosuđe. Također, nasmrt je bio osuđen od CHP-a iskrenost u rehabilitaciji Adna-
Propagandna kampanja koja je prethodila 27. i tadašnji predsjednik Republike Turske na Menderesa, koje se fakat desilo prije 30
maju 1960. godine sastojala se od uobičajenih Celal Bayar, ali je preinačena u doživotnu godina, a ovo je samo nastavak tog procesa,
optužbi o diktatorstvu, cenzuriranju medija, robiju (pušten zbog zdravlja 1964. godine). bilo bi previše. Da, činjenica da na površini
korupciji, skretanju sa zapadne staze i sl., ali i Ta dva protivljenja uz veliku količinu poli- postoji općeprihvaćeni konsenzus da je puč
od bizarno opscenih poput onih, koje je valja- tičke tolerantnosti turskog naroda omogu- 27. maja bio katastrofalan za Tursku, te da
la ta “cenzurirana” štampa, uglavnom organ ćile su Alparslanu Türkeşu da mnogo ka- je bio uvod u višedecenijski period armij-
Republikanske narodne partije (CHP) Cum- snije ostvari političku karijeru, te da bude sko-birokratsko-kemalističkog tutorstva,
huriyet, da se kemalistička omladina ubija, praktično osnivač Partije nacionalističke koje je unatoč slobodnim izborima bilo pre-
melje (da, melje) i ugrađuje da l’ u sudžuk, da akcije (MHP), koja je danas u savezu s vla- preka demokratiji, čini da skoro niko (više)
l’ u asfaltne puteve (zavisno od mašte autora). dajućom Partijom pravde i razvoja (AKP). ne brani taj puč. No isto je tako činjenica da

40 4/6/2020 STAV