Page 50 - Trinh bay Dia chi Quang Yen (Ver-2020 online)

50  Ñòa chí Quaûng Yeân

Trong lịch sử, sông Bạch Đằng là nơi đất hiểm, nơi khống chế người phương Bắc xâm
lược nước ta bằng đường biển. Dòng sông Bạch Đằng đã ghi dấu ấn ba lần quân dân ta
anh dũng đánh thắng quân xâm lược phương Bắc: Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán
năm 938, Lê Hoàn đánh tan quân Tống năm 981 và Trần Hưng Đạo đánh tan quân
Nguyên - Mông năm 1288 để bảo vệ đất nước. Sông Bạch Đằng cũng được khắc lên Nghị
đỉnh - đỉnh thứ 8 trong hệ thống Cửu đỉnh tại Hoàng thành Huế và được vua Tự Đức
cho liệt vào hàng các con sông lớn, hằng năm cho quan quân sắm lễ vật để tế thần sông.
Sự hùng vĩ và những chiến công oanh liệt của quân dân ta trên sông Bạch Đằng đã
trở thành nguồn cảm hứng, chủ đề để nhiều tác giả sáng tác ra những tác phẩm như:
Trương Hán Siêu với Bạch Đằng giang phú, Nguyễn Trãi với Bạch Đằng hải khẩu, Lưu
Hữu Phước với bài hát Bạch Đằng Giang...

Bạch Đằng là con sông lớn, đoạn “họng sông” xưa kia từ Làng Rừng, huyện Yên Hưng
sang xã Đoan Lễ, huyện Thủy Nguyên rộng tới 4 km. Khi nước triều lên cao, cả dòng
chính và hai chi lưu Sông Chanh và Sông Rút hòa nhập, mênh mông nước, có đoạn rộng
tới 15 km. Khi nước triều lên, có gió Bắc thổi hoặc nước triều xuống, có gió Nam thổi,
dòng sông cuộn những con sóng bạc đầu tung bọt trắng xóa như “dòng sông mây trắng” .
(1)
Sông Bạch Đằng chảy qua địa bàn thị xã Quảng Yên có biên độ dao động mực nước
trong năm khá lớn giữa mùa lũ và mùa kiệt. Sự biến đổi mực nước trong năm có quan
hệ chặt chẽ với lượng mưa, cho đến khi các công trình hồ chứa ở thượng lưu tham gia
điều tiết dòng chảy cùng với các công trình lấy nước trên các sông trục chính hoạt động
thì biên độ mực nước đã có sự thay đổi so với dòng chảy tự nhiên.
Sông Chanh

Sông có chiều dài khoảng 20 km, chảy giữa và chia đôi thị xã Quảng Yên thành hai
khu vực Hà Bắc và Hà Nam. Sông Chanh là một phân lưu của sông Bạch Đằng, chảy
tách ra từ sông Bạch Đằng tại phường Yên Giang, thị xã Quảng Yên. Từ thời Lê, bên
hữu ngạn Sông Chanh là đảo Hà Nam, bên tả ngạn là các xã vùng Hà Bắc. Tên của dòng
Sông Chanh có lẽ được gọi từ sau năm 1434, khi một số cư dân từ kinh thành Thăng
Long và một số tỉnh thành khác đến nơi đây quai đê lấn biển lập nên khu đảo Hà Nam
thì dòng Sông Chanh cũng hình thành đôi bờ rõ nét.
Khu vực đầu sông, nơi Sông Chanh mở nhánh từ sông Bạch Đằng hiện còn di tích bãi
cọc trong trận Bạch Đằng năm 1288 tại Yên Giang. Tuy nhiên, do bồi đắp tự nhiên và
do con người quai lấn, hiện nay bãi cọc đã nằm khá xa bờ sông hiện tại.

Sông Chanh có giá trị đánh bắt và nuôi trồng thủy hải sản, cuối Sông Chanh, nơi đổ
ra biển có tiềm năng phát triển ngành dịch vụ tàu biển. Tuy nhiên, do nằm trong khu
vực cửa biển, vùng nước lợ, phù sa bồi đắp của sông ít có giá trị nông nghiệp.

Sông Rút

Sông Rút hay còn gọi là Sông Nam nằm ở phía Nam khu vực Hà Nam. Sông Rút có
chiều dài 15 km, bắt nguồn từ sông Bạch Đằng chảy qua vùng Hà Nam và Đầm Nhà
Mạc thì hợp với dòng chính của sông Bạch Đằng, rồi đổ ra biển ở cửa Nam Triệu. Bên

(1) Ban quản lý các di tích trọng yếu Quảng Ninh: Khu di tích lịch sử chiến thắng Bạch Đằng năm 1288,
Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2011, tr.22.