Page 181 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ЎЗБЕКИСТОН ҲУДУДЛАРИНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБА- 4 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ
► замонавий ва энг қулай тартибга эришиш; дан янги истеъмол бозорларини эгаллаш, хом ашё ва меҳнат ресурслари
► маҳаллий ишчи кучи ресурсларидан самарали фойдаланишни кен- бозорига яқинлашиш иштиёқи юқорилиги сабаб капиталнинг ҳаракати
гайтириш; содир бўлади.
► хориж бозорига кириб боришни тезлаштириш; капитални экспорт қилишнинг асосий сабаблари сифатида тубанда-
► ижтимоий, маданий ва сиёсий билимларни кенгайтириш; гиларни келтириш ўринлидир:
► ходимлар малакасини ошириш. 1. Технологик жиҳатдан биринчи бўлишга интилиш. корпорация-
Ташқи сабаблар: лар томонидан илмий-техника ва фан ютуқларига кўпроқ маблағ ажрат-
► жаҳон бозорига чиқиш; ган ҳолда сотув ҳажмини кенгайтириш, юқори технологияларни яратиш
► соғлом ва самарали рақобат муҳити; ва ишлатиш бўйича биринчиликни қўлдан бой бермасдан туриб ил-
► сиёсий кескинликнинг юмшаши; дам мавқега эга бўлиш. Бундай харажатларнинг умумий харажатларда-
► маҳаллий ҳокимиятнинг талаблари. ги улушининг юқори бўлиши тўғридан-тўғри инвестициялар экспорти
ҳажмининг кўп бўлишини ёки аксинча эканлигини таъминлайди.
стратегик сабаблар: 2. Ишчи кучи салоҳияти ва малакаси. Ушбу омилни аниқлашда
► мамлакатда замонавий иш юритиш усулларидан фойдаланиш им- меҳнатга тўланадиган ҳақнинг даражаси, қиймати ҳисобга олинади. кор-
конияти; порацияларда меҳнатга тўланадиган иш ҳақининг юқорилиги инвести-
► мустаҳкам хом ашё базасига эга бўлиш; циялар экспорти ҳажмининг ўсишини таъминлайди.
► технологиялар трансферти; 3. Рекламани амалга оширишда устуворликка эга бўлиш. корпора-
► ишлаб чиқаришни кенгайтиришдан иборат. 1 цияларнинг рекламага йўналтираётган харажати билан корпорациянинг
Хорижий инвестицияларни импорт ва экспорт қилишнинг ягона са- сотув ҳажми ва ТТХ инвестицияларни экспорт қилиш ўртасида тўғридан-
баби корпорацияларнинг (инвесторлар) даромадини ошириш ҳамда рис- тўғри боғлиқлик мавжуд.
кларни пасайтириш ҳисобланади. Хорижий инвестицияларнинг фаолла- 4. Масштаб самараси. Дастлаб корпорациялар ички бозорнинг эҳти-
шувига трансмиллий компаниялар (ТМк) иқтисодий самарадорлиги ва ёжларини қондириш учун ўз имкониятларини максимал равишда ишга
фойда нормасининг ошиши таъсир кўрсатади. Хорижий инвестиция- солади (масштаб самарасидан фойдаланган ҳолда), ундан кейин эса,
лар экспорти ва импортига таъсир кўрсатадиган макроқтисодий са- бўш маблағларни даромад олишни кўзлаб четга экспорт қилади. шунинг
бабларга қуйидагиларни келтириш ўринлидир: учун ҳам корпорациянинг ички (миллий, маҳаллий) бозорларда улуши
► жаҳон хўжалиги субъектлариаро молиявий, меҳнат ва материал ре- қанчалик юқори бўлса, четга тўғридан-тўғри инвестицияларни экспорт
сурсларнинг нотекис тақсимланганлиги; қилиш ҳажми ҳам шунчалик юқори бўлади.
► табиий-экологик шарт-шароитларнинг турличалиги; 5. Корпорациянинг ўлчами. корпорациянинг ўлчами (катта-кичикли-
► реал капитал ресурсларининг бир ҳудудда меъёридан ортиқча тўп- ги) билан инвестициялар экспорти ҳажми ўртасида тўғридан-тўғри
лангани, бошқа ҳудудларда эса етишмаслиги; боғлиқлик мавжуд.
► молиявий маблағларнинг тўпланиб қолгани; 6. Ишлаб чиқаришнинг концентрациялашуви. Маълум бир товар-
► жаҳон давлатларида инвестицион шароит ва уни ривожлантириш ни ишлаб чиқариш бўйича концентрациялашув даражасининг юқори
бўйича олиб борилаётган сиёсатларнинг турличалиги. бўлиши (корпорациялар кесими бўйича) шунчалик даражада тўғридан-
Юқорида қайд этилганидек, айни дамда хорижий инвестициялар- тўғри инвестициялар экспортининг ҳам юқори бўлишидан дарак беради.
нинг бир давлатдан иккинчи давлатга импорт ва экспорт қилиш ҳиссаси Улар ўртасида тўғридан-тўғри боғлиқлик мавжуд.
кўпроқ ТМ компаниялар ва ТМ банкларга тўғри келади. Улар томони- 7. Табиий ресурсларга эгалик қилиш даражаси. корпорацияларнинг
бирор бир табиий ресурсга бўлган эҳтиёжининг юқорилиги туфайли,
ушбу ресурсга эга бўлган давлатларга инвестицияларнинг кириб келиши
1 Маҳмудов Н.М, Маджидов Ш.А. инвестицияларни ташкил этиш ва молиялаштириш.
Ўқув қўлланма. – Т.: ТДиУ, 2010. 89-90-б. кўпаяди.

1 0 1 1