Page 259 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ COVID-19 ПАНДЕМИЯСИ ШАРОИТИДА КАМБАҒАЛЛИК, ХАЛҚАРО 5 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ АЛОҚАЛАР ВА ОЗИҚ-ОВҚАТ ХАВФСИЗЛИГИ МАСАЛАЛАРИ
рақамли иқтисодиётнинг асосий таркибий қисмларига фундамен- порт қилмоқда. Мазкур давлат ялпи ички маҳсулотининг 5 фоизидан
тал инновациялар (яримўтказгичлар, процессорлар), асосий техно- кўпроғи бевосита интернет ва ахборот-телекоммуникация техноло-
логиялар (компьютерлар) ва боғловчи инфратузилмалар (интернет гиялари билан боғлиқ соҳаларга тўғри келади. 2025 йилгача АҚШ са-
ва телекоммуникация тармоқлари) ажратиб кўрсатилади. ноатни рақамлаштиришдан қўшимча 20 трлн. доллар даромад оли-
Рақамли иқтисодиёт икки хил турли тушунчаларни ифодалаш учун ши кутилмоқда. Бундай иқтисодий самарадорлик, айниқса истеъмол
ишлатилади. Биринчидан, рақамли иқтисодиёт – бу ривожланишнинг товарлари ишлаб чиқариш (10,3 трлн. доллар), автомобиль саноати
замонавий босқичи ҳисобланиб, у ижодий меҳнат ва ахборот неъмат- (3,8 трлн. доллар) ва логистикада (3,9 трлн. доллар) юқори бўлиши
ларининг устувор ўрни билан тавсифланади. Иккинчидан, рақамли таъкидланмоқда.
иқтисодиёт – бу ўзига хос тушунча бўлиб, унинг ўрганиш объекти ахбо- Турли тадқиқотлар натижалари бўйича рақамли иқтисодиётнинг дунё
ротлашган жамият ҳисобланади. Бугунги шиддат билан ривожланаётган иқтисодиётидаги салмоғи 4,5 фоиздан 15,5 фоизгачани ташкил этади.
глобал иқтисодиёт шароитида рақамли иқтисодиёт ўз ривожланишининг Жаҳон ахборот-коммуникация технологиялари секторида яратилаётган
бошланғич даврида бўлиб, замонамизнинг рақамли ахборот босқичига қўшилган қийматнинг деярли 40 фоизи ва блокчейн технологиялари би-
ўтиши атига бир неча ўн йилни ташкил этади. лан боғлиқ патентларнинг 75 фоизи америка Қўшма штатлари ва Хитой
Умуман олганда, рақамли иқтисодиёт – бу жараёнларни таҳлил қилиш Халқ Республикаси хиссасига тўғри келади.
натижаларидан фойдаланиш ва катта ҳажмдаги маълумотларни қайта Мамлакатимиз Президенти ш.М. Мирзиёевнинг 2020 йил 13 февраль
ишлаш асосида турли хилдаги ишлаб чиқаришлар, технологиялар, ас- куни ахборот технологияларини ривожлантиришга бағишланган тад-
боб-ускуналар, товар ва хизматларни сақлаш, сотиш ва етказиб бериш бирда келтирган статистик маълумотларига мувофиқ аҚшда рақамли
самарадорлигини жиддий равишда оширишга имкон берадиган, рақамли иқтисодиётнинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 10,9 фоиз, Хитойда 10
кўринишдаги маълумотлар асосий ишлаб чиқариш омили ҳисобланган фоиз, Ҳиндистонда 5,5 фоизни ташкил этади. Ўзбекистонда бу кўрсат-
фаолиятдир. кич 2 фоиздан ҳам ошмайди.
Замонавий тараққиётнинг кейинги истиқболида катта ҳажмли маълу- Рақамлаштиришнинг аҳамияти ва таъсирини қанчалик ортиб бораёт-
мотлар билан ишлаш технологиялари (Big Data), сунъий интеллект, ней- ганлигини баҳолаш учун сўнгги ўн йилликдаги бир нечта йирик техно-
ротехнологиялар, квант технологиялари, буюмлар интернети, робототех- логик компаниялар ва рақамли платформаларнинг жаҳон бозоридаги
ника ва сенсорика, рақамли электрон платформалар, булутли ва мобил капиталларининг улушини кўриш кифоя. Хусусан, БМТнинг савдо ва
технологиялар, виртуал ва қўшимча реаллик технологиялари, крауд- ривожланиш конференцияси маълумотларида қайд этилганидек, бу кўр-
сорсинг, блокчейн технологиялари, криптовалюталар ва ICO, 3D-тех- саткич 2009 йилда 16 фоизни ташкил этган бўлса, 2018 йилнинг охирига
нологиялари сингари рақамли технологиялар ҳал қилувчи аҳамият касб келиб 56 фоизга етган.
этмоқда. Дунё ҳамжамиятида рўй бераётган бундай жадал ўзгаришлар ва
Рақамли иқтисодиёт ҳозирги мавжуд соҳаларнинг ярмидан кўпроғида рақобатнинг кескинлашуви жараёнида инновациялар ва рақамли техноло-
беқиёс ўзгаришлар келтириб чиқариши таъкидланмоқда. Жумладан, гияларни кенг жорий этмасдан туриб, яқин ва узоқ келажакда мамлакати-
Жаҳон банки экспертлари фикрича, тезкор интернетдан фойдаланувчи- миз иқтисодиётини барқарор ривожлантириш, унинг рақобатдошлигини
лар сонининг 10 фоизга кўпайиши миллий иқтисодиётлар ялпи ҳажмини таъминлай олмаслигимиз айни ҳақиқат бўлиб, бу эса, ўз навбатида, ил-
ҳар йили ўртача 0,4–1,4 фоизга ошириш имконини беради. мий ва амалий ҳаракатларни кучайтиришни талаб этади.
Дунёда рақамли иқтисодиёт ўсишининг суръатлари йилига деяр- Бу борада, сўнгги йилларда миллий иқтисодиётимизни тубдан модер-
ли 20 фоизни ташкил этмоқда. Тараққий этган давлатларда рақамли низация қилиш бўйича олиб борилаётган кенг қамровли ислоҳотлар до-
иқтисодиётнинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 7 фоизга етган. Улар ирасида мамлакатимиз ижтимоий-иқтисодий ҳаёти ва давлат бошқаруви
ҳозирнинг ўзида рақамли иқтисодиётнинг жорий қилинишидан жуда тизимига рақамли технологияларни жорий этиш борасида қатор чора-
катта наф кўришмоқда. Хусусан, Америка Қўшма Штатлари йили- тадбирлар амалга оширилди. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Пре-
га 400 миллиард АҚШ долларидан кўпроқ рақамли хизматларни экс- зидентининг «Ўзбекистон Республикасида рақамли иқтисодиётни

2 2