Page 116 - Ky yeu Hoi thao khoa hoc Con duong... (21x29)

116. THAØNH UÛY MOÙNG CAÙI

Trong phong trào Quang Phục Hội của cụ Phan Bội Châu, tháng 01/1917
ông Đào Quang Thể, thôn Vườn Trầu xã Vạn Xuân, Móng Cái đã tổ chức binh
lính bỏ thuốc độc vào thức ăn giết bọn sỹ quan Pháp. Năm 1919, Đàm Quang
Tây cùng Trình A Sáng (tức Đội Sáng) và Bàng Mộc Sinh tổ chức nghĩa quân
dựng cờ khởi nghĩa “Việt Nam Quang Phục quân”, phối hợp với binh lính khố

xanh đồn Đầm Hà, giết tên đồn trưởng Pháp, kéo quân lên ở Mã Đầu Sơn, kiên
trì chống Pháp hơn một tháng rồi rút sang đất Trung Quốc. Sau cuộc thất bại này, ông
Đỗ Phát Khang được đoàn thể cách mạng giao nhiệm vụ phụ trách cửa ngõ liên lạc từ
trong nước ra nước ngoài: bến đò Nà Sáo Tù trên sông Bắc Luân - con sông nhỏ giữa
biên giới Việt - Trung. Là người dân ở một vùng đất có truyền thống yêu nước nồng
nàn, lòng căm thù giặc sâu sắc, gia đình họ Đỗ có mối thù truyền kiếp với bọn đế quốc
thực dân. Tuy phải tạm thời lánh nạn sang đất Trung Quốc, nhưng vẫn tích cực hoạt
động cách mạng. Ông đã cải trang thành: lang thuốc, thầy cúng, người câu cá... để sinh
nhai, che mắt địch hoạt động... đưa các đồng chí như: Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu và
các đồng chí cán bộ liên lạc như: Đinh Chương Dương, Lê Duy Điếm trong các tổ chức

Tâm Tâm xã và Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội qua bến đò Nà Sáo Tù
sang Trung Quốc hoạt động.
Tỉnh Quảng Ninh nơi có đường giao thông thuận lợi, hạn chế được sự kiểm soát gắt
gao của kẻ thù và là nơi có truyền thống yêu nước, cơ sở cách mạng vững chắc đó là chỗ

dựa vững chắc cho nhiều đồng chí lãnh đạo trong các tổ chức cách mạng trong nước
cũng như đồng chí Trần Phú xuất dương hoạt động.

Chiều ngày 16/7/1926, đoàn xuất dương của đồng chí Trần Phú xuống tàu “E-mơ-
rốt” tại cảng Hải Phòng. Sáng ngày 17/7/1926, tàu cập bến Mũi Ngọc, Móng Cái. Sắm
vai những thầy giáo và học sinh đi du lịch, khi qua trạm kiểm soát đầu tiên, tên Cẩm
Tây không biết, nhưng sau chúng phát hiện ra các chiến sỹ cách mạng cho lính đuổi
theo... vừa đói, khát và mệt nhọc, lại mang nặng tư trang, đoàn phải vứt bỏ va li chạy
rồi nhảy xuống sông biên giới Việt - Trung. Lội đến giữa dòng nước sâu lút cổ thì gặp
một chiếc thuyền do anh thanh niên Đỗ Đức Nghiệp con trai ông Đỗ Phát Khang, cơ sở
cách mạng của ta từ bên Trung Quốc ra đón.

Cùng với ảnh hưởng của phong trào yêu nước chống thực dân Pháp cuối
thế kỷ thứ XIX, đầu thế kỷ XX, tiếng bom của liệt sỹ Phạm Hồng Thái giết
Toàn quyền Pháp Béc-lanh ở Trung Quốc, đoàn xuất dương của đồng chí Trần Phú qua
huyện Móng Cái sang Trung Quốc dự lớp huấn luyện do đồng chí Nguyễn Ái Quốc tổ
chức đã có tác động mạnh mẽ và sâu sắc tới những thanh niên yêu nước, đáng chú ý
nhất là nhóm thanh niên ở thôn Vườn Trầu xã Vạn Xuân; các xã: Xuân Lan, Trà Cổ,

Ninh Dương, Vạn Ninh và Thị xã Móng Cái. Qua tiếp xúc với đoàn và trạm liên lạc, họ
tiếp thu được tư tưởng cách mạng chân chính và khát vọng cứu nước. Họ tự hình thành
các nhóm thường xuyên trao đổi về thời cuộc, bàn bạc về con đường tham gia cứu nước
giải phóng quê hương. Đồng thời vận động những gia đình nghèo quyên góp tiền ủng
hộ những gia đình thiếu sưu; tổ chức đấu tranh đòi thả những người bị địch bắt vô cớ.
Nhóm thanh yêu nước xã Trà Cổ, Vạn Ninh và thị xã Móng Cái đấu tranh chống địa