Page 38 - Ky yeu Hoi thao khoa hoc Con duong... (21x29)

38. THAØNH UÛY MOÙNG CAÙI

lầm. Sau đó, Đoàn khảo sát đã tìm đến bến đò Nà Sáo Tù bên phía Trung Quốc, thăm
mảnh đất cũ của gia đình họ Đỗ nơi đặt trạm liên lạc đón đoàn xuất dương năm 1926.
Các đồng chí Trung Quốc cho biết gia đình họ Đỗ là người Việt và đã trở về quê Móng
Cái vào khoảng năm 1959 - 1960.

Ngày 03 và 04/12/1963, Đoàn khảo sát đến thăm gia đình họ Đỗ ở 3 nơi: nhà người
con cả là Đỗ Đức Nghiệp, nhà người con thứ là Đỗ Đức Phương và mảnh đất quê hương
của ông Đỗ Phát Khang (tức ông Cộc) người trông nom trạm liên lạc ở bến đò Nà Sáo Tù.

Trước khi kết thúc khảo sát về Hà Nội, Đoàn đã giới thiệu những đóng góp cho cách
mạng của gia đình họ Đỗ với Tỉnh ủy Hải Ninh, báo cáo kết quả cuộc khảo sát với Tỉnh
ủy và toàn thể cán bộ các cơ quan trong tỉnh.

Ngày 06/12/1963, Đoàn rời Quảng Ninh về Hà Nội, kết thúc cuộc khảo sát con đường
xuất dương của nhóm thanh niên Việt Nam yêu nước năm 1926.

Ngày 26/3/1964, đồng chí Đào Duy Kỳ - Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Bảo tàng
Cách mạng Việt Nam (nay là Bảo tàng Lịch sử quốc gia) đã trình bày Báo cáo của Đoàn
khảo sát con đường xuất dương của Trần Phú trước Hội đồng Khoa học Bảo tàng về
kết quả cuộc khảo sát với những tư liệu, hình ảnh, những phát hiện về một số nhân vật,
di tích và hiện vật nói lên sự liên quan giữa cuộc xuất dương và phong trào cách mạng
địa phương (Móng Cái, Quảng Ninh) cùng những đóng góp cho Đảng, lịch sử dân tộc.
3. Những kết quả đạt được

3.1. Cuộc khảo sát con đường xuất dương của Trần Phú đã giúp chúng ta
phát hiện một số nhân vật, di tích và hiện vật nói lên sự liên quan giữa cuộc xuất

dương và phong trào cách mạng của địa phương (Móng Cái, Quảng Ninh).
- Những nhân vật lịch sử

+ Trước hết, cuộc khảo sát đã phát hiện được gia đình họ Đỗ. Ông Cộc chủ nhân của
cơ quan liên lạc ở bến đò Nà Sáo Tù, tên thật là Đỗ Phát Khang, hiệu là Khả Cộc hồi đó
57 tuổi. Bà Cộc tên thật là Phan Thị, hồi đó 51 tuổi.

Cụ thân sinh của ông Cộc tên là Đỗ Quế Thanh, người dân tộc Kinh, chuyên làm
ruộng ở xã Xuân Ninh, thuộc huyện Móng Cái, cụ sinh được 6 người con trai, con cả là
Đỗ Phát Thanh, con thứ là Đỗ Phát Thông, Đỗ Phát Khang là con thứ sáu.

Năm 1884, sau khi triều Nguyễn ký Hiệp ước Pa-tơ-nốt thì quân Pháp đến chiếm
đóng Móng Cái. Từ đấy, đồng bào Móng Cái phải chịu đựng biết bao cảnh áp bức bóc lột
dã man, tàn bạo. Vì không cam tâm sống cuộc đời nô lệ, hai anh em họ Đỗ là Đỗ Phát
Thanh và Đỗ Phát Thông đã vận động những người cùng chí hướng tổ chức thành nghĩa
quân gồm có mấy trăm người vũ trang bằng mã tấu và súng kíp. Nghĩa quân đã đóng
tại thôn Củ - Xềnh, xã Cốt Đoài, huyện Hà Cối đã đắp lũy xây thành và đã tiến đánh
quân địch từ Tiên Yên, Đầm Hà, Hà Cối và đánh về đến Móng Cái. Nhưng về đến đây thì
nghĩa quân bị thất bại, quân Pháp đã bắt được hai anh em họ Đỗ và đem ra chém đầu.

Gia đình họ Đỗ đã lấy được đầu của ông Đỗ Phát Thanh và toàn bộ thi hài của ông Đỗ
Phát Thông đem về chôn tại một quả đồi thuộc xã Xuân Ninh, một số phần tử công giáo