Page 39 - Ky yeu Hoi thao khoa hoc Con duong... (21x29)

Con ñöôøng xuaát döông cuûa ñoàng chí Traàn Phuù qua ñòa baøn thaønh phoá Moùng Caùi .39

phản động ở đây đã đem việc này tố giác với quân Pháp, chúng liền ra lệnh quật mả hai
anh em họ Đỗ và cho quẳng hài cốt xuống sông Ka Long. Gia đình họ Đỗ đã lấy lại được
đầu của ông Thanh và đem sang chôn bên đất Trung Quốc. Để ghi mối căm thù không
đội trời chung cùng giặc Pháp cướp nước, gia đình họ Đỗ đã tạc hai pho tượng gỗ của ông
Thanh và ông Thông, rồi đem theo sang Trung Quốc để thờ phụng. Ở phía sau lưng mỗi
pho tượng có khoét 1 lỗ vuông, trong đó có để một mảnh xương của người liệt sĩ.

Ông Cộc (Đỗ Phát Khang) hồi đó mới 16 tuổi đã theo gia đình chạy sang Trung Quốc
để tránh sự khủng bố của giặc Pháp. Từ thời niên thiếu, ông đã khắc sâu vào lòng mối
căm thù bọn thực dân cướp nước, nên khi bắt đầu khôn lớn, ông đã cùng mấy người bạn
đồng hương cùng chí hướng như ông Chu, ông Đội Tốn tức Trần Thái Nam, tham gia
hoạt động chống Pháp trong phong trào Việt Nam Quang phục Hội.

Năm 1919, Đàm Giám Tây đã cùng với Trình A Sáng tức đội Sáng và Bàng Mộc Sinh
tổ chức nghĩa quân và dựng cờ khởi nghĩa “Việt Nam Quang Phục quân”. Cờ là một
vuông vải đỏ mỗi bên chừng 80 phân, ở giữa có một ngôi sao vàng lớn, bốn góc có bốn ngôi
sao vàng nhỏ. Nghĩa quân đã phối hợp với anh em lính khố xanh ở đồn Đầm Hà, giết tên
đồn trưởng người Pháp và kéo quân lên đóng tại Ma Đầu Sơn. Nghĩa quân đã kiên trì
chiến đấu với quân Pháp hơn một tháng rồi mới chịu rút sang Trung Quốc. Về sau, Đội
Sáng đã bị bắt và bị giết, Bàng Mộc Sinh thì đã bị bắt và bị đày đi Côn Lôn (Côn Đảo) và
Guyana (Nam Mỹ), còn Đàm Giám Tây thì trốn thoát.

Sau cuộc thất bại này của Việt Nam Quang phục Hội, ông Cộc với các bạn đồng chí
vẫn tiếp tục hoạt động. Ông được đoàn thể cách mạng giao cho phụ trách cửa ngõ liên lạc
từ trong nước ra ngoài nước, do đó, ông đã nhận đứng trông coi bến đò Nà Sáo Tù trên
sông Bắc Luân, một con sông nhỏ ở ngay giữa biên giới Việt Trung. Để có kế sinh nhai
và đồng thời để che mắt kẻ địch, ông vừa làm lang thuốc, vừa làm thầy cúng. Ngoài ra,
ông thường ngồi thuyền câu cá và nuôi một con Cộc (con chó cộc đuôi) để nó bắt cá cho
mình. Chính vì lẽ này mà các đồng chí qua lại nơi đây đã đặt cho ông cái tên “Cộc” ấy.

Trước cuộc xuất dương của đồng chí Trần Phú, các đồng chí lãnh đạo trong Tâm Tâm
Xã và Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên như Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu và các
đồng chí cán bộ liên lạc như Đinh Chương Dương, Lê Duy Điếm đã qua lại bến đò Nà Sáo
Tù và được ông Cộc cùng vợ con giúp đỡ rất nhiều.
Sau cuộc xuất dương của Trần Phú, bến đò này bị lộ và các đồng chí trong đoàn xuất
dương thứ hai đã bị mật thám Pháp đón bắt tại Móng Cái, do đó, cơ quan lãnh đạo của
Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã quyết định dời cửa ngõ liên lạc về làng Cổng
Chạp, thuộc huyện Long Châu, cách Ải Nam Quan chừng 5 cây số, đối diện với tỉnh
Lạng Sơn.

+ Nhân vật Ả Sần tức Trần Đức Hoa, tên thật là Nguyễn Nhật Tân, một cán bộ của
Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, nguyên là một người thợ may quê ở huyện Thanh
Oai, tỉnh Hà Đông đã xuất dương sang Trung Quốc từ năm 1912 và đã hoạt động trong
hàng ngũ Việt Nam Quang phục Hội do cụ Phan Bội Châu lãnh đạo. Năm 1926, các đồng
chí lãnh đạo Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên gửi giấy mời Ả Sần đến Quảng Châu
và giao trách nhiệm về Đông Hưng đón các đồng chí từ trong nước ra. Đoàn xuất dương
đầu tiên mà Ả Sần được đón chính là đoàn của đồng chí Trần Phú.