Page 194 - Tan Yen 65 nam xay dung va khat vong phat trien

điển: xã Cao Thượng năm 1927 có 420 người 134 đinh; Vân Cầu, xã khá nổi tiếng với
18 vị Quận Công họ Dương năm 1927 có 638 dân, 205 đinh. Xã Nhã Nam có 539
người, 101 đinh, cuộc sống của dân cư ở đây hầu hết là nông dân, kinh tế tự cung tự
cấp là chủ yếu. Giai đoạn 1889 - 1945 thực dân Pháp lấy Nhã Nam là nơi đóng binh

đồn trú, thiết lập bộ máy cai trị vùng Yên Thế, cũng là thời kỳ đánh dấu sự thu hút
dân ngụ cư, dân mới về đây cùng với dân chính cư, dân gốc sinh sống, phát triển kinh
tế mạnh mẽ. Nhiều công trình xây dựng dần hình thành như: đồn binh, dinh thự, nhà
quan, nhà lính, chuồng trại, nghĩa địa… để phục vụ quan lại, sỹ quan và những binh
lính Pháp - Việt. Trung tâm Phủ lỵ được đặt tại Đồi Phủ (đồi này xưa là đồi Chùa do
Phủ lỵ đóng ở đây nên gọi là Đồi Phủ).
Theo thăng trầm thời gian, với vị trí “cửa rừng – trước núi”, giao thông thuận
lợi, cùng với nhu cầu trao đổi hàng hóa của người dân trong vùng, của người miền
xuôi với miền ngược, nhu cầu sinh hoạt, ăn chơi hưởng lạc của công sai, binh lính
người Việt, người Pháp. Người dân nơi đây đã sớm khai thác để phát triển giao
thương, trao đổi hàng hóa đủ loại với sản phẩm nông nghiệp, người miền ngược lấy
quần áo, vải vóc, hay dụng cụ sản xuất nông nghiệp bằng kim loại của người miền
xuôi tỏa đi muôn nơi. Các dãy phố, khu vực, dãy cửa hàng, cửa hiệu buôn bán đủ các
loại nghề phục vụ nhu cầu sản xuất, sinh hoạt và cả phục vụ cho lối sống ăn chơi dần
hình thành... Phố Chính - dãy phố đầu tiên được hình thành là hai bền đường trước
cổng phủ từ ngã tư lên Đồi Phủ. Dọc hai dãy phố này có nhiều người Hoa ở, họ bán
thuốc Bắc (hiệu thuốc Bắc Tế - Y- cục, Đông Chấn Hưng), hàng ăn (Quản Dân, Hợp
Hưng Lẩu), tạp hóa (Hiệu Chính Xương (người Hoa), hiệu Quảng Phát, Quảng Bảy,
Trưởng Cảnh, ty rượu Phông - Ten (rượu Pháp), ty rượu Văn Điển), thợ kim hoàn…
Ngã tư có nhà Văn Chỉ (Khu Bách hóa cũ) nơi hội họp của chánh tổng, lý trưởng
trong phủ; Phố Cô Đầu (Khu Bách hóa cũ nhìn sang) có rạp hát tuồng Chấn Ký,
Quảng Lạc, nhà thổ, trong ngõ có nhà hát cô đầu, dãy chơi sóc đĩa, tài sửu, bài tây,
bán cả thuốc phiện... tuyến đi Cầu Gồ, Bố Hạ có rạp xi- nê (chiếu bóng chỉ có phim
câm), nhà Dây Thép (Bưu điện). Theo trục phố đi Cầu Trắng có khu phố cân gạo, lò
ba toa (giết mổ), thợ kim hoàn ông Phó Túc, Phó Duyên và các cửa hàng lò rèn, thợ
mộc; có đội phu kéo xe ba gác … Về đường đi: Ở miền núi, các con đường thường
được phát triển tự nhiên theo hướng dọc theo 2 bên dòng nước hoặc đắp đất đá nối
triền đồi, triền núi để đi lại; ở đây, đường đi được thực hiện theo ô bàn cờ, liên thông
với nhau rất thuận tiện và cho đến hiện nay vẫn còn nguyên trạng…

Chợ Nhã Nam – trung tâm thương mại sầm uất, giữ vai trò quan trọng trong
nền kinh tế vùng Yên Thế xưa: Chợ Phủ - Chợ Nhã Nam hình thành 1885, được đặt
bên trái đường lên Phủ. Thời Pháp thuộc, xây dựng 2 cầu chợ 10 gian, cột xây bằng
mật, tường gạch, mái ngói. Một cầu chợ bán các loại thịt, các loại muông thú (khỉ, tắc
kè …), gia xúc, gia cầm (chợ Trâu); các sản vật của rừng (tranh, nứa, dang, măng,
mộc, nhĩ, nấm hương, củ nâu, quả sa nhân, than … hàng củi). Phiên chợ, Người xuôi
mang đến chợ các mặt hàng như: cá khô, mắm, muối, mắm tôm của biển, thuốc lào
Vĩnh Bảo, Tiên Lãng (Hải Phòng), vôi, đá, gốm xứ Đông Triều, Bát Tràng, vải tơ
Nam Định, lụa hàng Hà Đông…. Người miền núi ở các xã vùng thượng Yên Thế (Núi

193