Page 825 - บทความทางวิชาการหลักสูตร ผู้พิพากษาหัวหน้าศาล รุ่นที่ 21

๘๑๓

่
ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย์ มาตรา ๓๙๑ ได้ก าหนด ทั้งนี้การเลิกสัญญาโดยเจตนาของคู่สัญญา
ื่
เพอให้สัญญาระงับสิ้นอาจเกิดได้สองกรณีกล่าวคือ กรณีที่หนึ่งเป็นการเลิกสัญญาโดยการแสดงเจตนาบอก
เลิกสัญญาฝ่ายเดียวของคู่สัญญาฝ่ายที่มีสิทธิเลิกสัญญา (right of rescission contract) กรณีที่สองเป็น

การเลิกสัญญาโดยเจตนาของคู่สัญญาทั้งสองฝ่าย (mutual consent)

๒.๑ การเลิกสัญญาโดยเจตนาคู่สัญญาฝ่ายเดียว
การเลิกสัญญากรณีแรกเกิดจากการที่คู่สัญญาฝ่ายหนึ่งใช้สิทธิเลิกสัญญา (right of

rescission contract) แต่เพยงฝ่ายเดียวต่อคู่สัญญาอกฝ่ายหนึ่ง ซึ่งประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย์
ี
ี
่
มาตรา ๓๘๖ บัญญัติว่า “คู่สัญญาฝ่ายหนึ่งมีสิทธิเลิกสัญญาโดยข้อสัญญาหรือโดยบทบัญญัติแห่งกฎหมาย
ี
ิ
การเลิกสัญญาเช่นนั้นย่อมท าด้วยแสดงเจตนาแก่อกฝ่ายหนึ่ง” เมื่อพจารณาตัวบทอาจเห็นได้ว่าสิทธิเลิก
สัญญา (right of rescission) อาจก่อตั้งขึ้นจากข้อสัญญาที่ได้กระท าขึ้นจากคู่สัญญาทั้งสองฝ่ายทางหนึ่ง
หรือ อาจก่อตั้งขึ้นโดยบทบัญญัติแห่งกฎหมายอกทางหนึ่ง และสิทธิของคู่สัญญาฝ่ายหนึ่งในการเลิกสัญญา
ี

ี
ย่อมเป็นอานาจที่กฎหมายรับรองและบังคับให้แต่เพยงฝ่ายเดียวโดยไม่จ าต้องได้รับความเห็นชอบหรือ
ี
ยินยอม (consent) จากคู่สัญญาอกฝ่ายหนึ่งแต่อย่างใด และคู่สัญญาฝ่ายที่มีสิทธิเลิกสัญญาย่อมมีสิทธิขาด
ที่จะเลือกบังคับใช้ สิทธินั้นตามความประสงค์ของตนกล่าวคือจะเลิกสัญญาหรือไม่เลิกสัญญาก็ได้ถ้าเลือก

ที่จะไม่เลิกสัญญาย่อมท าให้สัญญามีผลตามกฎหมายอยู่ต่อไป นอกจากนี้การใช้สิทธิเลิกสัญญา (exercise
๔
right of rescission) ถือเป็นนิติกรรมฝ่ายเดียว และเป็นการแสดงเจตนาฝ่ายเดียวที่ต้องมีผู้รับเจตนา โดย
๕
อยู่ภายใต้บังคับแห่งบทบัญญัติว่าด้วยการแสดงเจตนาในประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย์ซึ่งการแสดง
่
เจตนาเลิกสัญญาจะมีผลเป็นการเลิกสัญญาต่อเมื่อเจตนานั้นได้ส่งไปถึงผู้รับการแสดงเจตนา และการเลิก
๖
สัญญาที่มีผลสมบูรณ์แล้วย่อมไม่อาจบอกถอนได้ตามมาตรา ๓๘๖ วรรคสอง อีกด้วย
(1) สิทธิเลิกสัญญาโดยข้อสัญญา ด้วยเหตุที่สัญญาย่อมเกิดขึ้นจากพื้นฐานแห่งหลักเสรีภาพ
่
ิ
ในการแสดงเจตนา(freedom of contract) และหลักอสระในทางแพง (party autonomy) ของคู่กรณี
ั
ตามสัญญาเป็นที่ตั้ง และสัญญาที่ผูกพนแน่นหนักเปรียบดั่งกฎหมายของคู่สัญญาจึงมีโอกาสที่จะบอกเลิก
ความผูกพนได้ตามแต่เงื่อนไขแห่งข้อสัญญาที่คู่สัญญาได้ตกลงกันไว้ นอกจากนี้คู่สัญญาอาจจัดท าสัญญา
ั
ขึ้นโดยมีข้อตกลงว่าหากมีการผิดสัญญาหรือไม่ช าระหนี้ของคู่สัญญาไม่ว่าฝ่ายใดเกิดขึ้นและไม่ว่าจะเป็น

ี
ี
๗
เรื่องเล็กน้อยเพยงใด ให้อกฝ่ายมีสิทธิบอกเลิกสัญญาได้ หรือคู่สัญญาอาจตกลงกันว่าถ้าผิดสัญญาข้อใด
ข้อหนึ่งให้อกฝ่ายเลิกสัญญา อกทั้งการก าหนดสิทธิเลิกสัญญาโดยข้อสัญญาอาจไม่จ าเป็นต้องก าหนดไว้
ี
๘
ี
ื่
ั
ในสัญญาเดิมที่ก่อหนี้โดยจะท าสัญญาฉบับใหม่ภายหลังเพอก่อตั้งสิทธิเลิกความผูกพนตามสัญญาฉบับเก่า

จิ๊ด เศรษฐบุตร, หลักกฎหมายแพ่งลักษณะนิติกรรมและสัญญา, พิมพ์ครั้งที่ 7 แก้ไขเพิ่มเติมโดย ดาราพร
๔
ถิระวัฒน์ (โครงการต าราและเอกสารประกอบการสอน คณะนิติศาสตร์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2556) น. 293.
๕
เพิ่งอ้าง, น. 294.
๖
ศนันท์กรณ์โสตถิพันธุ์, อ้างแล้ว เชิงอรรถที่ ๓, น. 485 - 486.
ศนันท์กรณ์โสตถิพันธุ์, อ้างแล้ว เชิงอรรถที่ ๓ , น. ๔๗๑.
๗
๘
จิ๊ด เศรษฐบุตร, อ้างแล้ว เชิงอรรถที่ ๔ , น. ๒๘๘.