Page 29 - AM200928
P. 29

7
       Kognishon i Covid-19
                         Djasabra 26 sèptèmber 2020


















          KRALENDIJK -- Pa                  Defisiensia          `syfilis`, ‘malesa  di ‘lyme’,  kamente e no ta konta mas

       komprondé e mekanismo          E defisiensia neurokog- tuberkulósis,      Covid-19, i ta ‘sin mente’, manera e
       di salú (neuro)kognitivo,  nitivo di Alzheimer i esun    etc. por kousa problema di  palabra antikuá, demensia
       mester konosé su orígen,  vaskular, t’e dos nan mas  memoria. Di otro banda,  ta pretendé.
       pa por detektá i trata òf  frekuente. Otro posibel  kondishonnan neurokog-               Hopi di nos kisas ko-
       duna guia profeshonal. E  kousa ta entre otro: leshon  nitivo  por  bin  tambe  dor  nosé diferente persona di
       forma  di  proseder  aki ta  den serebro i malesa di  di delirio (p.e. despues di  65 aña di edat ku sa di lu-
       konta pa tur edat. Orígen  Parkinson, etc.               un operashon), durante  bidá, i hasta personanan

       mayor  di  defisiensia  neu-   Defisiensianan      neu- malesa di infekshon serka  di riba 80 aña vital i ku ta

       rokognitivo, ta konsekue- rodegenerativo ta resultá  sierto hende di edat, den  funshoná kognitivamente
       nsia di daño òf malesa de- semper den degenerashon  kondishon di hipotiroid- perfekto i tin ainda ehersé
       generativo den e serebro.  di grupo  di  nervionan  ismo, infekshon urinario  su profeshon.                        awor e estudionan serio i

       Esaki ta afektá funshona- ku a lo largo lo muri. Al- etc.                                Di otro banda tambe tin   konfiabel ta hopi skars.
       mentu di e serebro, loke  gun  ehèmpel  di  defi sien-      Kousa di kehonan kog- hende bou di 60 aña ku ta              Sinembargo,     estu-
       por kousa ku e funshon  sia degenerativo ta entre  nitivo ta bin dor di fun- sufri di kondishonnan neu-            dionan ta raportá ku hopi
       kognitivo ta bai atras. Hopi  otro: malesa di Parkinson,  shonamentu defi siente den  rodegenerativo inkurabel.    pashènt ku ta positivo pa
       biaha no ta fásil pa biba ku  malesa di Huntington,  partinan di e serebro.           Atrobe, no ta tur kondi-     Covid-19, tambe por haña
       e kondishon aki i ta resultá  Pick  disease,  malesa  di    Loke ta yama atenshon  shon kognitivo durante          síntomanan neurologiko,
       ku famianan ta pone e per- Prion,  defi siensia  neuro- ora tin keho di memo- enbehesimentu nesesari-              manera pèrdèmentu di abi-

       sona den kas di kuido.      kognitivo frontotemporal  ria ta un redukshon  den  amente ta neurodegenera-           lidat pa hole, delirio, riesgo
          Síntomanan kognitivo  di Alzheimer etc.               abilidat(nan) di kòrda un  tivo i inkurabel.              di  un  atake  serebral, etc.
       ta  mustra riba un reduk-      Si bo konosé un per- informashon prosesá, war-                                      Tambe ta raportá ku tin
       shon i/òf bahamentu di en- sona ku a desaroyá un òf  da òf rekuperá esaki.                 COVID-19 i FUN-         konsekuensianan króniko
       tre otro; atenshon, pensa- otro  forma  di  defi siensia    Hende sa pensa hopi bia  CIONAMENTO COGNI-             p’e serebro, e.o. síndrome
       mentu apstrakto, idioma,  neurokognitivo        (NCS), muchu lihé ku ora un hen-                TIVO               króniko    di    kansansio
       funshonnan      ehekutivo,  ta importante pa sa ku e  de tin problema pa kòrda,          E manera ku e vírus       (problema di pensa i kon-
       orientashon, memoria, a- kambionan den pensam- òf lubidá algu, ku esaki  ‘SARS-COV-2’ ta afek-                     sentrá, doló i biramentu di
       bilidatnan visual, etc.  Tur  entu di e persona ta debí  ta  un asina  yama  ‘malesa  tá kurpa humano, kousa       kabes), síndrome di Guil-
       ta denominá komo fun- na leshon(nan) i mal fun- di  behes’  òf  un  efi siensia  daño i hasta morto, ta trese      lain Barre (mas tantu de-

       shonnan kognitivo. Di tur  shonamentu den sierto  neurokognitivo di e tipo  hopi miedo i angustia. Co-             fisiensia motóriko, músku-
       e funshonnan aki, e me- parti(nan) di e serebro.  `Alzheimer`. Aki por mira  vid-19 ta hopi traisionero            lo suak, serka pashènt ku
       moria ta un di esnan mas  Den e kasonan aki e per- ku muchu lihé ta disidí di  den su efekto riba e tehido         ta dependiente di rosea ar-

       prinsipal, ku ta perkurá  sona lo mester pasa un  hiba un hende asina sin  serebral i sistema  inmu-               tifisial komo konsekuensia
       ku nos por funshoná bon  saminashon médiko/neu- mas na un kas di kuido i  nológiko,                 spesialmente   di ‘SARS-COV-2’).
       komo siudadano.             rológiko  pa  determiná  e  trat’é komo un hende invá- serka hende grandi.                E pregunta ta keda ku
          Hopi biaha trastorno  gravedat i si su kondishon  lido, hasta sin dignidat.           Desde ku e pandemia a     si den futuro (serkano)
       kognitivo  ta  kuminsá  tiki  ta temporal òf permanente     Mester enfatisá ku no  kuminsá, mundu médiko           tambe por spera un pan-

       tiki, pero ta sigui desaroyá   Tin  algun  defisiensia  nesesariamente tur kondi- tabata ansioso pa  skapa         demia, relatá na Covid-19
       te ku e ta afektá kalidat di  neorokognitivo ku por  shon kognitivo durante  bida di hende. No taba-               i ‘SARS-COV-2’ ku lo por
       bida i ta limitá e abilidat- trata efektivamente: sierto  enbehesimentu ta unu neu- tin i te ainda no tin tem-     kousa kondishonnan òf de-

       nan di e persona den su  tipo di depreshon. Despu- rodegenerativo. Edat haltu  pu pa hasi investigashon            fisiensia  (neuro)kognitivo,
       bida diario enormemente.    es ku e depreshon pasa, e  no ta nifi ká ku un persona  riba aspektonan neuro-         depreshon, sikosomátiko,
          Atrobe ta hopi impor- chèns ta grandi ku loke ku  no por funshoná mas kog- psikológiko i sosial ku e            hasta sikososhal etc..
       tante pa komprondé e dife- a sosodé resien i mas pro- nitivamente i ku outomáti- pandemia aki ta trese. Te
       rente tiponan di trastorno  mé ta rekuperá, esta si no
       kognitivo, e posibel kousa,  tin otro kondishonnan ku
       opshonnan pa tratamentu i  ta hunga un ròl.

       pa evitá ku ta hasi un diag-   Un  defisiensia  neu-
       nóstiko eróneo.             rokognitivo a konsekue-
          Algun  defisiensia  kog- nsia di infekshon i efekto

       nitivo ku mas ta manifestá  sekundario di remedi por
       nan mes ta entre otro: de- haña trato i kura, pero
       fisiensia   neurokognitivo  no e kasonan ku ta kousa

       (NCS), ántes yama ‘de- malesa progresivo i de-
       mensia’, defisiensia den de- generativo  (p.e.  di  orígen

       saroyo, amnesia i defisien- genétiko).

       sia kognitivo relashoná ku     Di un banda, infekshon-
       uso di alkohòl/droga etc.   nan den  serebro  manera
   24   25   26   27   28   29   30   31   32   33   34