Page 29 - AM200928
P. 29
7
Kognishon i Covid-19
Djasabra 26 sèptèmber 2020
KRALENDIJK -- Pa Defisiensia `syfilis`, ‘malesa di ‘lyme’, kamente e no ta konta mas
komprondé e mekanismo E defisiensia neurokog- tuberkulósis, Covid-19, i ta ‘sin mente’, manera e
di salú (neuro)kognitivo, nitivo di Alzheimer i esun etc. por kousa problema di palabra antikuá, demensia
mester konosé su orígen, vaskular, t’e dos nan mas memoria. Di otro banda, ta pretendé.
pa por detektá i trata òf frekuente. Otro posibel kondishonnan neurokog- Hopi di nos kisas ko-
duna guia profeshonal. E kousa ta entre otro: leshon nitivo por bin tambe dor nosé diferente persona di
forma di proseder aki ta den serebro i malesa di di delirio (p.e. despues di 65 aña di edat ku sa di lu-
konta pa tur edat. Orígen Parkinson, etc. un operashon), durante bidá, i hasta personanan
mayor di defisiensia neu- Defisiensianan neu- malesa di infekshon serka di riba 80 aña vital i ku ta
rokognitivo, ta konsekue- rodegenerativo ta resultá sierto hende di edat, den funshoná kognitivamente
nsia di daño òf malesa de- semper den degenerashon kondishon di hipotiroid- perfekto i tin ainda ehersé
generativo den e serebro. di grupo di nervionan ismo, infekshon urinario su profeshon. awor e estudionan serio i
Esaki ta afektá funshona- ku a lo largo lo muri. Al- etc. Di otro banda tambe tin konfiabel ta hopi skars.
mentu di e serebro, loke gun ehèmpel di defi sien- Kousa di kehonan kog- hende bou di 60 aña ku ta Sinembargo, estu-
por kousa ku e funshon sia degenerativo ta entre nitivo ta bin dor di fun- sufri di kondishonnan neu- dionan ta raportá ku hopi
kognitivo ta bai atras. Hopi otro: malesa di Parkinson, shonamentu defi siente den rodegenerativo inkurabel. pashènt ku ta positivo pa
biaha no ta fásil pa biba ku malesa di Huntington, partinan di e serebro. Atrobe, no ta tur kondi- Covid-19, tambe por haña
e kondishon aki i ta resultá Pick disease, malesa di Loke ta yama atenshon shon kognitivo durante síntomanan neurologiko,
ku famianan ta pone e per- Prion, defi siensia neuro- ora tin keho di memo- enbehesimentu nesesari- manera pèrdèmentu di abi-
sona den kas di kuido. kognitivo frontotemporal ria ta un redukshon den amente ta neurodegenera- lidat pa hole, delirio, riesgo
Síntomanan kognitivo di Alzheimer etc. abilidat(nan) di kòrda un tivo i inkurabel. di un atake serebral, etc.
ta mustra riba un reduk- Si bo konosé un per- informashon prosesá, war- Tambe ta raportá ku tin
shon i/òf bahamentu di en- sona ku a desaroyá un òf da òf rekuperá esaki. COVID-19 i FUN- konsekuensianan króniko
tre otro; atenshon, pensa- otro forma di defi siensia Hende sa pensa hopi bia CIONAMENTO COGNI- p’e serebro, e.o. síndrome
mentu apstrakto, idioma, neurokognitivo (NCS), muchu lihé ku ora un hen- TIVO króniko di kansansio
funshonnan ehekutivo, ta importante pa sa ku e de tin problema pa kòrda, E manera ku e vírus (problema di pensa i kon-
orientashon, memoria, a- kambionan den pensam- òf lubidá algu, ku esaki ‘SARS-COV-2’ ta afek- sentrá, doló i biramentu di
bilidatnan visual, etc. Tur entu di e persona ta debí ta un asina yama ‘malesa tá kurpa humano, kousa kabes), síndrome di Guil-
ta denominá komo fun- na leshon(nan) i mal fun- di behes’ òf un efi siensia daño i hasta morto, ta trese lain Barre (mas tantu de-
shonnan kognitivo. Di tur shonamentu den sierto neurokognitivo di e tipo hopi miedo i angustia. Co- fisiensia motóriko, músku-
e funshonnan aki, e me- parti(nan) di e serebro. `Alzheimer`. Aki por mira vid-19 ta hopi traisionero lo suak, serka pashènt ku
moria ta un di esnan mas Den e kasonan aki e per- ku muchu lihé ta disidí di den su efekto riba e tehido ta dependiente di rosea ar-
prinsipal, ku ta perkurá sona lo mester pasa un hiba un hende asina sin serebral i sistema inmu- tifisial komo konsekuensia
ku nos por funshoná bon saminashon médiko/neu- mas na un kas di kuido i nológiko, spesialmente di ‘SARS-COV-2’).
komo siudadano. rológiko pa determiná e trat’é komo un hende invá- serka hende grandi. E pregunta ta keda ku
Hopi biaha trastorno gravedat i si su kondishon lido, hasta sin dignidat. Desde ku e pandemia a si den futuro (serkano)
kognitivo ta kuminsá tiki ta temporal òf permanente Mester enfatisá ku no kuminsá, mundu médiko tambe por spera un pan-
tiki, pero ta sigui desaroyá Tin algun defisiensia nesesariamente tur kondi- tabata ansioso pa skapa demia, relatá na Covid-19
te ku e ta afektá kalidat di neorokognitivo ku por shon kognitivo durante bida di hende. No taba- i ‘SARS-COV-2’ ku lo por
bida i ta limitá e abilidat- trata efektivamente: sierto enbehesimentu ta unu neu- tin i te ainda no tin tem- kousa kondishonnan òf de-
nan di e persona den su tipo di depreshon. Despu- rodegenerativo. Edat haltu pu pa hasi investigashon fisiensia (neuro)kognitivo,
bida diario enormemente. es ku e depreshon pasa, e no ta nifi ká ku un persona riba aspektonan neuro- depreshon, sikosomátiko,
Atrobe ta hopi impor- chèns ta grandi ku loke ku no por funshoná mas kog- psikológiko i sosial ku e hasta sikososhal etc..
tante pa komprondé e dife- a sosodé resien i mas pro- nitivamente i ku outomáti- pandemia aki ta trese. Te
rente tiponan di trastorno mé ta rekuperá, esta si no
kognitivo, e posibel kousa, tin otro kondishonnan ku
opshonnan pa tratamentu i ta hunga un ròl.
pa evitá ku ta hasi un diag- Un defisiensia neu-
nóstiko eróneo. rokognitivo a konsekue-
Algun defisiensia kog- nsia di infekshon i efekto
nitivo ku mas ta manifestá sekundario di remedi por
nan mes ta entre otro: de- haña trato i kura, pero
fisiensia neurokognitivo no e kasonan ku ta kousa
(NCS), ántes yama ‘de- malesa progresivo i de-
mensia’, defisiensia den de- generativo (p.e. di orígen
saroyo, amnesia i defisien- genétiko).
sia kognitivo relashoná ku Di un banda, infekshon-
uso di alkohòl/droga etc. nan den serebro manera

