Page 10 - HOH
P. 10

A3
                                                                                                           LOCAL Diaranson 19 november 2025

                       Segun profesor Elzinga: Ley di Reino HOFA ta den conflicto cu

                                                              Constitucion di Aruba



            E  debate  politico  riba  e  pacio pa desorganisacion, in-
            Ley di Reino HOFA a yega  terpretacion  inconsistente,  y
            un punto critico na Aruba.  burocracia sin rumbo.
            Segun  profesor  y  experto
            den derecho publico Dou-     El  a  menciona  cu  na  2024,
            we  Jan  Elzinga,  a  indica  Raad van State mes a mustra
            den su conseho mas recien  cu tin urgencia pa pone orden
            riba e tema, e formulacion  den e sistema. E manera con e
            actual di e ley ta den con-  islanan den e parti Caribense
            flicto  cu  e  Constitucion  di  Reino  ta  forma  parti  di  e
            di  Aruba,  locual  ta  crea  proceso ta keda hopi turbio.
            un  obstaculo pa e ley por  Prof. Elzinga a cuestiona pa-
            drenta na vigor.             kico un pais mester sede parti
                                         di  su  autonomia  pa  un  ley
            El a remarca cu mas e discu-  cu no tin fundamento fuerte
            sion dura, tanto den goberna-  den e marco constitucional y
            cion  como  den  parlamento,  kico ta garantisa cu e palabra
            mas ta bira cla cu e modelo pa  “consensus” berdaderamente
            introduci  HOFA  mester  ser  ta refleha un acuerdo iguali-
            revisa den fundamento mes.   tario.
                                         El  a  indica  cu  un  di  e  pun-
            Prof.  Elzinga  a  splica  cu  tonan mas controversial den
            HOFA  ta  propone  un  siste-  e  propuesta  di  e  Ley  di  Re-
            ma  hopi  estricto  di  supervi-  ino HOFA ta e exigencia cu
            sion financiero pa Aruba. El  e Conseho di Minister di Re-                             tin  den  HOFA  ta  hopi  mas  prome cu bay mas leu, Aruba
            a splica cu e ley ta fortifica e  ino tin cu aproba e Landsver-  El a indica cu e comparacion  amplia cu solamente e apro-  mester  clarifica  con  mester
            control  di  Reino  Hulandes  ordening Houdbare Overhe-   cu  e  situacion  di  Corsou  y  bacion di un landsverorden-  trata cu Leynan di Consenso
            riba e maneho di finanzas pu-  idsfinanciën  di  Aruba.  Pero   Sint Maarten ta pone e situa-  ing. El a splica cu den prac-  di  Reino,  cu  reglanan  con-
            blico Arubano, y ta duna un  segun  e  profesor,  esaki  ta   cion den mas perspectiva. El  tica,  nan  lo  tin  control  riba  stitucional,  y  con  por  traha
            rol prominente na e Conse-   contra e Constitucion.       a splica cu e Rijkswet Finan-  decisionnan financiero, regla  adaptacion formal den Con-
            ho di Minister di Reino, ca-                              cieel Toezicht (RFT) pa e dos  y politica di largo plaso. El a  stitucion  pa  evita  conflicto
            minda Hulanda Europeo tin  El a splica cu na Aruba, nin-  paisnan  aki  no  ta  duna  nin-  menciona  e  experiencia  cu  legal.
            e voz dominante. Esaki, el a  gun  entidad  externo  no  por   gun periodo pa un landsver-  Corsou y Sint Maarten como
            señala, por hiba na un control  pone  veto  riba  un  landsver-  ordening local, ni ta pone re-  ehempel caminda control cu  El a enfatisa cu pa cambia e
            structural  y  duradero  riba  e  ordening cu ta den e zona di   sponsabilidad  di  aprobacion  ta ser presenta como tempo-  regla  basico  di  autonomia,
            politica fiscal di e isla.   autonomia  interno.  Incluso   den man di Conseho di Min-  ral ya a bira un structura cu ta  mester  un  procedura  struc-
                                         awor cu Parlamento a acepta                                                            tural cla, y rasona. Sin esaki,

            E  proposicion  so  di  e  ley  a  HOFA cu un mayoria mini-  ister di Reino. El a señala cu  parce permanente.      Aruba ta drenta den un siste-
                                                                      HOFA ta bay mas leu, pero di
            crea turbulencia den politica  mo, el a remarca cu e prob-  un manera cu ta contra e fun-  Elzinga  tambe  ta  pinta  un  ma cu lo tin consecuencia pa
            caminda miembronan di par-   lema no ta disparce. El a sub-  damentonan constitucional.  panorama  realistico.  El  a  futuro generacionnan.
            lamento a expresa preocupa-  raya cu Aruba no por duna un                              splica cu  Hulanda ta e parti
            cion  cu  Aruba  ta  drentando  poder cu e mes no tin y den   Un otro punto cu prof. Elz-  dominante  den  Conseho  di  Por  ultimo,  prof.  Elzinga  a
            den  un  mecanismo  cu  ta  derecho, e regla “nemo plus   inga a indica ta mustra debili-  Minister  di  Reino  y  histo-  indica  cu  e  situacion  ta  pidi
            limita su autonomia y cu por  transferre potest quam per se   dad procesal ta cu e diseño di  ria ta mustra cu e Leynan di  liderazgo firme y claridad po-
            pone e decisionnan financie-  ipse habet” (niun hende por   HOFA a bay pa consulta pu-  Consenso di Reino den area  litico. El a splica cu un siste-
            ro  local  den  man  di  e  Con-  transferi mas cu e mes tin) ta   blico sin cu e Afdeling Advies  di  husticia  y  finanzas  no  ta-  ma di supervision financiero
            seho di Minister di Reino.   cla.                         di Raad van State a duna su  bata  producto  di  consensus  por ta util si e ta husto, pro-
                                         Prof. Elzinga ta indica cu pa   analisis. Esaki ta pone Aruba  real. Den hopi caso, tabata un  porciona y adapta na e reali-
            Profesor  Elzinga  a  trece  di-  cualkier  desviacion  di  Con-  den riesgo di drenta den un  imposicion.          dad.  Pero  un  mecanismo  cu
            lanti cu e figura di “consen-  stitucion, Aruba mester hinca   sistema cu tin fayo constitu-                        ta  contra  e  norma  constitu-
            sus  rijkswet”  (Ley  di  Reino  man  den  un  procedura  di   cional  serio  cu  por  hiba  na  El a remarca cu Aruba no por  cional local no por drenta na
            di  Consenso)  formalmente  herziening  cu  ta  rekeri  un   complicacionnan hopi grandi  spera  hopi  apoyo  di  e  otro  vigor sin daña e base legal di
            no  ta  existi  den  Statuut  di  mayoria  di  dos  tercera  parti   mas dilanti.      paisnan Caribense ya cu nan  e pais.
            Reino. No tin un procedura  di Parlamento. Sin esaki, el a                             mes  no  lo  di  acuerdo  cu  e
            cla, defini, ni transparente pa  enfatisa,  no tin base legal pa   El a remarca cu tur indicacion  idea di crea un excepcion pa
            acorda riba e tipo di ley aki.  cambia e balansa di poder en-  ta  mustra  cu  e  rol  cu  Con-  Aruba cu nan mes no a ricibi.
            Esaki, el a indica, ta laga es-  tre Aruba y Reino.       seho di Minister di Reino lo
                                                                                                   Prof. Elzinga a enfatisa cu si
                                                                                                   Aruba sigui cu e Ley di Re-
                                                                                                   ino  HOFA,  lo  drenta  den
                                                                                                   un  periodo  largo  di  control
                                                                                                   financiero estrecho, cu limi-
                                                                                                   tacion di autonomia y inter-
                                                                                                   vencion constante den e po-
                                                                                                   litica fiscal local. El a remarca
                                                                                                   cu tur evidencia ta mustra cu
                                                                                                   e tipo di control aki nunca ta
                                                                                                   keda pa un tempo cortico, y
                                                                                                   e tendencia ta semper pa mas
                                                                                                   regulacion, mas restriccion y
                                                                                                   mas influencia Hulandes.

                                                                                                   Segun  Elzinga,  e  ruta  mas
                                                                                                   prudente  pa  Aruba  ta  pidi
                                                                                                   un  “time-out”  den  proceso
                                                                                                   di  HOFA.  El  a  subraya  cu
   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15