Page 11 - hoh
P. 11
8 LOCAL AWEMainta Diaranson, 1 October 2025
Silencio ta Cobardia, y Cobardia ta Complicidad
TIN un patronchi doloroso cu ta ripiti bes tras bes na Aruba —
un escandalo, un crimen, un caso di abuso, corupcion, of inhus-
ticia ta sali na cla. Hende ta reacciona online, ta murmura den
skina, ta sacudi cabes den priva. Y despues… silencio. Un siman
ta pasa, despues dos, y ta como si fuera nada no a yega di pasa.
E rabia ta baha, e postnan ta desaparece, y e hendenan ta sigui
cu nan bida — te e siguiente biaha.
Esaki ta e bystander effect, y e ta un di e problemanan scondi
mas grandi di Aruba. Psicologonan ta defini e bystander effect
como e tendencia di individuonan pa no haci nada ora otronan ta
presente, asumiendo cu "un otro persona" lo actua. Mas hende
ta testigo di un inhusticia, menos probable e ta cu cada individuo
lo tuma accion.
Na Aruba, esaki ta mustra su mes den nos cayanan, scolnan, ofic- hende ta move?
inanan di gobierno, y hasta den nos propio casnan. Nos ta mir'e
ora nos ta tende cu un hende cerca di poder a crusa un liña — Miedo ta real. Hende tin miedo di papia — miedo di represalia,
kisas ta abuso, kisas ta corupcion. Pero nan tin coneccion. Pues, di wordo señala, di perde amigo of trabou. Aruba ta chikito, y
nos ta keda keto. Nos ta mir'e ora un mucha ta wordo herida pa tur hende conoce tur hende. Pero miedo no por ta e excusa pa
un miembro di famia, pero e "no ta nos asunto". Nos ta mir'e ora semper. Pasobra e berdad ta: si bo mira inhusticia y no haci nada,
un muhe ta papia contra acoso of violencia, pero ningun hende bo ta parti di e problema.
ta para su tras — pasobra nan no kier drama, of pasobra ta un
hende cu nan conoce. E cultura di silencio aki ta proteha abusadonan, ta sconde corup-
cion, y ta debilita comunidadnan. Nos ta post "husticia" online,
Kico e ta bisa di un sociedad ora tur hende ta wak, pero ningun pero despues ta keda keto na mesa di come. Nos ta pidi pa cambio
pero ta nenga di perde comodidad. Nos ta spera
cu otronan carga e peso di accion — activistanan,
media, of "esnan encarga". Pero nada lo cambia te
ora hende comun stop di bira cara.
Haya curashi no ta nifica bringa tur bataya bo so
of bira imprudente. E ta nifica kibra e silencio ora e
ta conta. E ta nifica para pa un hende cu ta wordo
maltrata. E ta nifica haci pregunta ora algo no ta
sinti bon. E ta nifica tene lidernan, scolnan, y insti-
tucionnan responsabel — no djis ora e ta na moda,
pero semper.
E berdadero problema no ta cu Aruba no ta worry. E
ta cu demasiado hende ta warda pa un otro persona
worry mas duro. Pues ata e pregunta cu nos tur
mester haci nos mes: Ki dia nos lo stop di ta un
expectador? Ki dia nos lo stop di scoge silencio en
bes di curashi?
Aruba no tin mester di mas hende cu ta para na
banda ta wak. E tin mester di mas bos — bosnan
fuerte, bosnan firme — cu ta papia ora e ta dificil y
ta actua ora e ta importante. Pasobra silencio dilanti
di inhusticia no ta djis cobardia — e ta complicidad.

