Page 9 - AHATA
P. 9

10 INTERNACIONAL                                               AWEMainta                                            Diasabra, 2 Augustus 2025




        Dicon Turbulencia Ta Bira Pio—y





        Kico E Ta Nifica pa Biaheronan









       SI bo a ripara cu bo buelonan ta sinti mas bruto ultimo tempo,
       bo no ta imaginando cos. Cientificonan y expertonan di aviacion
       ta batiendo alarma: turbulencia den aire ta birando pio, y shelo ta

       birando mas turbulento—gran parti danki na cambio climatico.


       Mientras cu turbulencia semper tabata parti di biahe den avion,
       un tipo specifico yama turbulencia di shelo limpi (CAT, clear-air
       turbulence) ta den aumento. Contrario na turbulencia causa pa

       tormenta of montaña, CAT ta sosode den shelo sin nubia, hopi
       biaha na haltura di ‘cruising’. E ta invisibel pa radar y dificil pa
       detecta  di antemano,  loke  ta hacie  un  reto  creciente  pa pilo-

       tonan—y un experencia cada bes mas incomodo (y tin biaha peli-
       groso) pa pasaheronan.


       Estudionan recien ta mustra cu CAT a aumenta cu mas cu 55%                 Turbulence Aware.
       desde  fin  di  añanan  1970,  specialmente  riba  rutanan  trans-

       atlantico.  Y  ta  spera  cu  e  lo  bira  dobel  of  hasta  tripel  den  e   E industria di aviacion no ta sinta keto. Aerolineanan ta invert-
       proximo decadanan. E motibo? Segun cu e planeta ta keinta, e               iendo den miho hermentnan di pronostico y sistemanan basa riba
       jet streams—corientenan di aire rapido cu avionnan hopi biaha ta           inteligencia artificial cu ta yuda detecta y evita CAT. Pilotonan

       uza pa eficiencia—ta birando mas iregular. E cambionan aki den             ta ricibiendo mas actualisacion na tempo real, y politicanan mas
       velocidad y direccion di biento ta aumenta e wind shear vertical,          estricto rond di uzo di faha di siguridad ta ser aplica.
       e causa principal di turbulencia di shelo limpi.
                                                                                  Pero expertonan ta adverti cu segun e crisis di clima ta empeora,
       E resultado? Mas sacudi meymey  di buelo. Mas bebida  basha.               turbulencia por bira un parti normal di bula, specialmente riba

       Mas lesion na pasahero y asistentenan di buelo cu no tin faha di           rutanan popular di distancia largo.
       siguridad bisti. Y mas retraso, desvio y control di mantencion pa
       aerolineanan cu ya caba ta bou di presion.                                 Bula den avion ta keda, statisticamente, hopi sigur. Pero mientras

                                                                                  cambio climatico  ta reforma shelo, nos  comprension  di como-
       E impacto financiero tampoco no ta un asunto chikito. Globalmente,         didad y siguridad den biahe aereo lo mester evoluciona cun'e.
       e gastonan relaciona cu turbulencia pa aerolineanan ta suma na             Pasaheronan por tin cu ahusta nan expectativanan—no sola-
       cientos di miyonnan di dollar cada aña. Esey ta inclui daño na             mente pa retraso, sino pa un tiki mas sacudimento riba caminda.
       avion, buelonan cu retraso, gastonan medico y compensacion.                Pues, e siguiente biaha cu bo sinti e avion bula inesperadamente,

       Na Merca so, for di 2009 te 2023, turbulencia a causa lesionnan            tene esaki na cuenta: no ta djis un pida trajecto bruto. E ta un
       serio na mas cu 200 persona—incluyendo wesonan kibra y hasta               señal di e planeta cu ta cambiando—y un recordatorio cu hasta
       un morto mas prome e aña aki durante un buelo di Singapore                 riba nubia, cambio climatico tin su gara.

       Airlines.


       Pa esnan cu ta biaha frecuentemente, esaki ta lanta un pregunta
       practico: kico bo por haci?
       Aunke pasaheronan no por controla e tempo, tin algun paso cu

       por yuda. Prome y mas importante: semper bisti bo faha di sigur-
       idad ora bo ta sinta, hasta si e señal ta paga. Hopi incidente di
       CAT ta sosode sin advertencia. Tambe, purba  scoge buelonan

       mas trempan den dia, ya cu turbulencia tin tendencia di ta pio
       den atardi y anochi. Y ora di book, busca aerolineanan conoci
       pa uza sistemanan avansa di sigui turbulencia, manera IATA su
   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14