Page 11 - HOH
P. 11

2      LOCAL                                                  AWEMainta                                             Diahuebs, 9 October 2025





                                              Ken ta gana ora cunukeronan perde?

        E berdad tras di Aruba su lucha pa cuminda







































       ARUBA ta un paraiso den hopi sentido—pero no si bo ta                      ta dificil pa haya. Y hasta ora nan logra cosecha, producto
       purba planta cuminda. A pesar di promesanan di gobierno                    local ta ser desplasa pa alternativanan importa mas barata,
       pa impulsa produccion local, agricultura riba e isla ta keda               cu hopi biaha tin miho acceso riba shelf y miho marketing.
       un wega perdi. Y no ta djis e clima. E berdadero obstaculo ta

       e sistema mes—uno cu silenciosamente ta proteha importa-                   E ta un caso clasico di stagnacion. Agricultura na Aruba no
       donan di cuminda y ta pone agricultura local un banda na                   ta fracasa pasobra e ta imposibel—e ta fracasa pasobra e ta
       cada paso.                                                                 inconveniente pa interesnan poderoso lag’e prospera.



       Prome cu tur cos, nos mester scucha e cunukeronan local.                   Y e daño ta bay mas leu  cu economia. Sin un sistema di
       Nan t’esnan den tera tur dia, luchando contra secura, buro-                cuminda local, nos dietanan ta domina pa  productonan
       cracia y presion di mercado. Nan sa kico ta funciona, kico                 importa y ultra-procesa. Salubridad  publico ta bay atras.
       no, y kico tin mester di dje desesperadamente. Toch, nan                   Habilidadnan den cuminda ta bay perdi. Muchanan ta lanta

       bosnan hopi  biaha  ta wordo  ignora na fabor  di  maneho                  mira agricultura como algo atrasa of inutil.
       forma pa margen di ganashi, y no pa realidad practico.
                                                                                  Cuminda ta poder. Ken  cu  controla  loke  nos  ta come,  ta
       Awe, Aruba ta importa mas o menos 97% di su cuminda.                       controla mas cu djis comercio—nan ta duna forma na nos

       Esaki ta laga e isla hopi vulnerabel pa shocknan den sumi-                 salud, nos cultura y nos futuro. Si Aruba kier siguridad di
       nistro global, subida di prijs y interupcion den e cadena di               cuminda, sostenibilidad y soberania, nos mester cuminsa
       suministro. Como reaccion,  gobierno  a establece un meta                  pa duna prioridad na e hendenan cu ya sa kico pa haci: E
       ambicioso:  Produci 25%  di nos cuminda localmente pa                      cunukeronan.

       2030. Pero sin un cambio structural, e ta poco mas cu un
       slogan.                                                                    Apoya agricultura ta nifica mas cu anuncia meta. E ta nifica
                                                                                  accion: Financiamento, ehecucion, reforma di tereno, kibra
       Pa decadanan largo, e sistema a faborece importacion.                      monopolio, y inverti den hende. E ta nifica tambe un lider-

       Importadonan ta maneha un operacion bon hinca den otro                     azgo  cu  e  curashi  pa  tuma  decisionnan  dificil—hasta  ora
       y lucrativo, cu lasonan politico profundo y sin ningun interes             nan menasa ganashinan bon estableci.
       den cambio. Ora maneho  presenta su  mes  cu por yuda
       cunukeronan—sea via subsidio, acceso na tereno, of infra-                  Si, un hende por perde placa. Pero ya caba nos ta perdi-

       structura—hopi biaha esakinan ta keda stanca of poni den                   endo mucho mas: oportunidad, conocemento, y nos chens
       lachi. Pasobra si agricultura local tin exito, un hende den e              pa alimenta nos mes.
       cadena di importacion ta perde placa.
                                                                                  Pues, cuminsa pa scucha—e mannan den tera, no e mannan

       Mientras tanto, cunukeronan ta enfrenta retonan enorme.                    contando ganashi. Futuro di cuminda di Aruba ta depende
       Awa ta caro. Tereno ta scars. Ayudo tecnico y financiamento                di esey.
   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16