Page 7 - HOH
P. 7

A4   LOCAL
                 Diasabra 8 November 2025

                                               Legalisacion di migrantenan indocumenta:

                                  Kico e por nifica pa presupuesto di Pais Aruba?


            Cu e anuncio di gobierno  mescos  cu  turismo  ta  acer-
            pa loke ta trata regularisa-  cando  capacidad.  E  contexto
            cion di un cantidad di in-   ey ta importa pasobra legali-
            documentado  na  Aruba,  sacion no ta djis cambia ken
            hopi ta puntra con esaki lo  ta  paga  den  e  sistema;  e  ta
            afecta diferente sector di e  afecta  cuanto  trahador  por
            isla. E decision pa legalisa  ser  desplega  legalmente,  na
            esnan  cu  ya  ta  aki  lo  tin  salarionan formal, cu cumpli-
            efectonan  fiscal  concreto  mento di impuesto riba sala-
            riba entradanan di belast-   rio y primanan social.
            ing, finanzas di seguro di
            salud,  seguro  social,  y  e  Regularisacion  di  hendenan
            balansa publico.             cu ya ta biba y traha informal-
                                         mente, e entradanan lo subi a
            Calculacionnan  independi-   lo largo di tres post principal:
            ente ta sugeri cu mas o me-
            nos  11.500–12.700  migrante  Impuesto  riba  entrada  y  re-
            Venezolano ta biba na Aruba,  tencion  di  salario:  Aruba
            un igual na 11%–12% di e po-  a  reduci  e  tarifanan  di  im-
            blacion. E rango ey ta bini di  puesto  riba  entrada/salario
            un  estudio  di  Organisacion  for di 1 di januari 2025, pero
            Internacional  pa  Migracion  cumplimento  mas  amplio
            (IOM) y resumennan di me-    den  un  forsa  laboral  formal
            dionan di comunicacion.      mas grandi ainda ta aumenta
                                         cobransanan. Segun cu traha-
            Actualmente,   migrantenan  donan  ta  move  di  areglonan
            indocumenta  generalmente  cash/informal  pa  payroll,  re-
            ta ser exclui for di Aruba su  tencion ta bira automatico.
            seguro  di  salud  universal
            (AZV)  y  for  di  sistemanan  Contribucionnan  di  seguro   Riba e parti di gasto, legalisa-  (admin  +  alcance  inicial  di  poblacion  a  traves  di  en-
            formal di payroll cu ta cobra  social (SVb) y prima di male-  cion  ta  carga  gastonan  fiscal  cuido  di  salud)  durante  aña  tradanan nobo.
            impuesto riba entrada y con-  sa  (AZV):  Empleadonan  y   real, pero manehabel:       1–2;
            tribucionnan social. Amnesty  dunadornan di trabou ta paga   Cuido di salud (AZV): Segun                            Evidencia mundial ta sostene
            International  ta  documenta  contribucionnan  legal  cu  ta   cu  personanan  indocumenta  Sigui  pa  un  aumento  di  en-  esaki. Estudionan di legalisa-
            cu  personanan  sin  residen-  financia  pensioen  y  cuido   ta  inscribi,  e  uso  di  servicio  trada segun cu trahadonan y  cion  den  contexto  compara-
            cia no por inscribi na AZV y  di  salud.  Den  transcurso  di   di  asegurado  lo  subi.  A  cor-  dunadonan di trabou ta dren-  bel  (por  ehempel,  e  regula-
            mester  financia  nan  mesun  tempo,  mas  contribuyente   to  plaso,  e  gastonan  di  AZV  ta  payroll,  contribucionnan  risacion di Venezolanonan na
            cuido;  muchanan  4-16  por  relaciona  cu  beneficiarionan   ta  aumenta  segun  cu  cuido  ta acumula na SVb y AZV, y  Colombia) ta mustra empleo
            haya acceso na scol y e pro-  ta  mehora  e  balansa—cual   diferi  ta  surgi.  Riba  termino  cumplimento ta mehora den  y  ganashi  formal  mas  halto,
            grama  nacional  di  vacuna-  ta  specialmente  importante   medio sinembargo AZV tam-  belasting   indirecto—efec-  banda  di  mehoracion  di  bi-
            cion.                        como  cu  IMF  ta  adverti  to-  be  ta  colecta  mas  contribu-  tonan cu ta compone anual-  enestar—resultadonan  cu  ta
                                         cante  presionnan  relaciona   cion, y cuido primario regula  mente segun cu cumplimen-  aumenta entrada y consumo.
            Den  contraste,  residentenan  cu embehecemento riba SVb   loke  por  reduci  episodionan  to ta normalisa.         Mientras cu e institutonan di
            registra  ta  ser  cubri  auto-  y AZV.                   di  emergencia  costoso.  IMF                             Aruba  ta  diferencia,  e  direc-
            maticamente  pa  AZV  locual                              ta  conecta  formalisacion  ex-  E perspectiva fiscal di IMF pa  cion  di  efectonan  tin  e  ten-
            ta  nifica  cu  formalisacion  Impuestonan  indirecto  for   plicitamente  cu  ganashi  di  Aruba—surplus  for  di  2023  dencia di ta similar ora cu e
            probablemente lo move resi-  di actividad formal: Formali-  entrada y presion reduci riba  y debe bahando—ta crea es-  bareranan pa trabou formal ta
            dentenan  indocumenta  den  sacion tin e tendencia di au-  sistemanan di salud y social—  pacio pa absorbe e transicion.  ser kita.
            e  cuadro  di  contribucion  y  menta  consumo  registra  y   aunke  e  ta  adverti  tambe  cu  De facto, personal ta subraya
            cobertura regular.           rotacion di negoshi, hisando   reformanan  parametrico  por  formalisacion andando como  E  matematica  fiscal  di  le-
                                         e recibonan bou di e regimen   ta necesario ainda pa conserva  parti di e strategia di entrada  galisacion  na  Aruba  no  ta
               Kico regularisacion lo    di impuesto indirecto di Aru-  saldonan a largo plaso.    consistente cu e reglanan fis-  un  wega;  e  ta  un  transicion
                     cambia?             ba  y  mehora  cumplimento                                cal di Aruba. E cuadro ey ta  maneha.  Gastonan  ta  bini
            E  mision  di  Articulo  IV  di  mas ampliamente. IMF tam-  Administracion  y  procesa-  sugeri  cu  regularisacion  ta  prome,  pero  entradanan  y
            2025  di  IMF  ta  describi  e  be ta tuma nota di e esfuerso   mento  di  caso:  DIMAS  lo  fiscalmente  compatibel  cu  e  ganashi  di  cumplimento  ta
            logica macro: formalisa e po-  continuo pa mehora e base di   genera  gastonan  unico  y  trayecto di reduccion di debe  sigui  segun  cu  trahadonan  y
            blacion migrante ta aumenta  impuesto y cumplimento.      transitorio pa procesa aplica-  riba  termino  medio  si  e  ser  empresanan  ta  move  den  e
            entradanan fiscal (belasting y                            cionnan,  verifica  documen-  implementa  cu  administra-  sistema  formal.  Mirando  e
            contribucionnan social) y por   Con grandi e ganashinan   tonan, y match cu dunador-   cion y cumplimento severo.   surplusnan di presupuesto ta
            alivia presion riba sistemanan       aki por ta?          nan  di  trabou—procesonan                                reanuda  y  e  debenan  ta  bay
            di salud y social door di trece  E  estudio  di  IOM  di  2024   cu gobierno a cuminsa codi-  Status  legal  tambe  ta  pa-  abou,  Aruba  ta  mustra  bon
            hende den schema contribu-   riba  Aruba  ta  argumenta  cu   fica  caba.  Digitalisacion  por  pia di e parti di crecemento.  para pa absorbe e presion riba
            tivo y cuido regula.         migracion  Venezolano  ya  ta   contene e gastonan aki.   Dunadornan  di  trabou  den  termino  cortico  y  cosecha  e
                                         duna un contribucion cu por   Educacion  y  gasto  social:  hospitalidad,  construccion,  dividendo  riba  termino  me-
            Tambe  e  mision  ta  sostene  ser  midi  via  inversionnan,   Muchanan ta na scol caba pa  logistica  y  cuido  ya  ta  de-  dio—basta  cu  e  lansamento
            integracion  gradual  den  e  pagonan pa servicio y belast-  ley,  pero  regularisacion  por  pende—directamente  of  in-  ta disciplina, mara na tempo,
            mercado  laboral  di  migrant-  ing, y cu un integracion mas   hisa  transferencia  pa  capita  directamente—riba   labor  y integra cu necesidadnan di
            enan indocumenta cu ya ta na  completo lo aumenta e con-  y  acceso  na  programanan.  E  indocumenta.   Regularisa-  mercado laboral.
            Aruba—consistente  cu  alivia  tribucion  ey.  Por  pensa  riba   impacto  general  ta  modesto  cion  ta  reduci  informalidad,
            e scarsedad di labor den tur-  esey  como  un  indicador  di   mirando e tamaño di Aruba,  ta  aumenta  productividad,  y  Den  un  economia  chikito,
            ismo y construccion.         orden di magnitud en bes di   y parti di dje ta uso di servicio  ta impulsa confiansa di con-  impulsa pa servicio cu ta core
                                         un pronostico; e rindimento   de facto existente den eligibi-  sumidor. Analistanan externo  contra limitacionnan laboral,
            E  mercado  laboral  di  Aruba  exacto  ta  depende  di  ken  ta   lidad.              a  señala  cu  scarsedad  di  la-  formalisa hende cu ta biba y
            ta  robusto.  Analisis  recien  cualifica,  e  velocidad  di  reg-                     bor  ta  cortando  e  potencial  traha aki caba ta, na final, un
            di  riesgo  soberano  a  señala  istracion, y cumplimento di e   Poniendo e piesanan ey hun-  di crecemento di e isla; des-  escogencia  di  crecemento  y
            scarsedad  di  labor  como  un  dunador di trabou.        to,  probablemente  Aruba  lo  blokeando labor legal ta baha  gobernacion  mescos  cu  uno
            restriccion  riba  crecemento                             mira  un  aumento  di  gasto  e  limitacionnan  sin  expande  humanitario.
   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12