Page 14 - Antilliaanse Dagblad

14
Achtergrond
Een eenheidsspelling
Spreektaal en schrijftaal, een Spaanse spellinggeschiedenis, vele varianten in vele talen, het ‘etymologische’ en
‘fonologische’ model, een functionele spelling, standaardisatie in het Curaçaose ‘Gouden’ en het Arubaanse
‘Blauwe’ boekje, de worsteling op de Franse Cariben, antropologische en politieke aspecten. Elke taal is
begonnen als spreektaal. Het schrift kwam pas veel later. Ook duurde het soms lang voordat een - van een
standaardtaal afgeleide - gesproken volkstaal werd erkend als een ‘echte’ taal.
Door Fred de Haas
H et Latijn dat over- veren in de maatschappij, niet
al in het Romein- alleen als een gesproken maar
se Rijk werd ge- ook als een geschreven taal. Het
sproken viel tij- Creools van, bijvoorbeeld, Mar-
dens een tinique, werd lange tijd niet au
eeuwenlang proces uiteen in sérieux genomen en - mutatis
verschillende talen die later de mutandis - net als het Papia-
naam ‘Romaanse’ talen kregen. ments aangeduid als ‘jargon’ (=
Het Frans, Spaans en Portugees onbegrijpelijk taaltje), ‘français
zijn hier voorbeelden van. Pas corrompu’ (= bedorven Frans)
in 813 werd op het Concilie van of ‘baragouin’ (= barbaars taal-
Tours de priesters aangeraden tje). En nog steeds hangt er een
om geen klassiek Latijn meer te schaduw over de status van het
gebruiken in hun preken, maar nog niet als officiële taal erken- se vna duda, que agora en este
de ‘gewone volkstaal’ die uit het de Creools van Martinique en
gesproken Latijn was ontstaan. Guadeloupe.
Het Latijn verdween, trou- In de loop van deze beschou-
wens, niet van vandaag op mor- wing bespreken we de moeilijke
gen. Nog in de 16e eeuw werd weg die moet worden afgelegd
de filosoof Michel de Montaig- voordat een taal een adequate
ne door zijn vader in het Latijn spelling krijgt.
opgevoed en pas in de 17e eeuw
werd het Frans de prestigieuze De spelling van het Spaans
taal die het tot op heden is ge- Het is voor degenen die niet el-
bleven, de taal van Molière, Hu- ke dag te maken hebben met de
go, Maupassant, Baudelaire en problematiek van de spelling
Houellebecq. Tot in de 18e misschien verhelderend om te
eeuw bleef het Latijn de taal van beseffen dat de spelling van het
de wetenschap. hedendaagse Spaans (waar de
Arubaanse spellingmeesters ze-
We hoeven ons er dus niet ker met één oog naar hebben
over te verwonderen dat de on- gekeken) ook zelf een lange ont-
der dwang (kolonialisme en sla- wikkeling heeft gekend.
vernij) ontstane Creoolse talen
als het Papiaments en het Fran- Wie de oorspronkelijke
se Kréyol ook lange tijd hebben Spaanse versie van het verhaal
moeten wachten voordat ze een van Don Quichot onder ogen
volwaardige plaats konden vero- krijgt beseft dat die nog steeds
een aardig eindje verwijderd is
van het moderne Spaans. Hier
volgt ter illustratie een klein
fragment uit het beroemde
boek van Cervantes uit 1627.
We zijn dan midden in de zoge-
naamde ‘Gouden Eeuw’, de Si-
glo de Oro:
,,Todo lo que vuestra merced
hasta aqui me ha dicho, dixo
Sancho, lo he entendido muy
bien, pero con todo esso querria
que vuestra merced me sorbies-
punto me ha venido a la memo-
ria. Assoluiesse, quieres dezir,
Sancho, dixo don Quixote […]”
Vanwege het oude Spaanse
spellingsysteem was er zo’n on-
overbrugbare kloof ontstaan
met de eigentijdse uitspraak dat
de Spaanse Academie in 1726
besloot om terug te gaan naar
de oude Latijnse (!) schrijfwijze.
Dat betekende dus een terug-
keer naar de etymologische
spelling. Men schreef niet lan-
ger ‘vueno’ en ‘provar’, maar
‘bueno’ en ‘probar’ (Latijn ‘bo-
num’ en ‘probare’). Ook ‘om-
bre’ en ‘oy’ werden vervangen
door ‘hombre’ (Latijn ‘homin-
em’) en ‘hoy’ (Latijn ‘hodie’). De en al helemaal niets van vrou-
vijftiende-eeuwse ‘ç’ werd ver-
vangen door de ‘c’ en de ‘z’: ‘ha- van toen ervoor gezorgd dat het
cer’, ‘ciudad’, ‘zapato’ en ‘esfu- aanleren van de abstracte Fran-
erzo’. Pas in 1815 werd de
Spaanse ‘x’ vervangen door de
‘j’ (jota).
Er werden ook fouten ge-
maakt omdat men zich soms
vergiste in de juiste schrijfwijze zen, net als bij het spreken,
van het Latijn. Zo werd het La-
tijnse ‘mirabilia’ in het Spaans
‘maravilla’, terwijl dit - volgens den de oude talen nog eeuwen
het principe van de etymologie -
dus ‘marabilla’ (met een ‘b’) had
moeten zijn.
Niets zo veranderlijk
Spelling en alfabet hangen met
elkaar samen. In de loop van de
tijd hebben veel talen verschil-
lende alfabetten gehad. Zo werd
Antilliaans Dagblad Maandag 16 november 2015
making van het Latijnse alfabet, Het Creools van Martinique
voor het Papiaments een een- in’.
heidsspelling te ontwikkelen
voor de inwoners van de drie
Papiamentstalige eilanden. Ook
Haïti is in staat geweest om één
- officiële - Creoolse spelling te
ontwerpen voor een bevolking
van 10 miljoen mensen.
Organisch gegroeide
spellingsystemen
In tegenstelling tot de ont-
staansgeschiedenis van de ver-
schillende bestaande spelling-
wijzen van Creoolse talen als
het Papiaments zijn de manie-
ren van spellen van, bijvoor-
beeld, het Frans en het Engels
niet vastgesteld door een com-
missie aan de vergadertafel
maar organisch gegroeid vanuit
een Latijns model.
Men maakte zich daarbij ook
niet druk om de al of niet ‘ge-
makkelijke’ leesbaarheid van
het schrift. Dat kwam omdat
men alleen rekening hield met
de studerende elite en zich wei-
nig aantrok van de miljoenen
ongeschoolde ‘andere’ mensen
wen. Al met al heeft die manier
se en Engelse spelling voor de
meeste mensen moeilijk is en
er, ook op latere leeftijd, veel
‘fouten’ in gemaakt worden.
Het lezen in die talen gaat een Spelling en alfabet hangen m
stuk gemakkelijker omdat le- Cyrillische, het Latijnse en he
samengaat met raden, ver- Etymologisch en
onderstellen en aanvullen. Had-
fonologisch model
de tijd om zich te ontwikkelen,
de Creoolse taalgebruikers kon- Een zuiver ‘etymologische’ spel-
den het zich niet permitteren
om nog honderden jaren te ling zou alle klinkers en mede-
wachten totdat er een organisch
volgroeide spelling uit de bus klinkers van het oorspronke-
zou komen rollen. Er moest dus
iets gebeuren op niet al te lange lijke, bijvoorbeeld Spaanse,
woord moeten behouden. Om-
dat dit niet mogelijk is moeten
er keuzes worden gemaakt en
compromissen gesloten.
Daardoor kan de spelling niet