Page 9 - AHATA
P. 9

12 INTERNACIONAL                                               AWEMainta                                                   Dialuna, 9 Juni 2025





                                                     Crisis Climatico den Cifranan
       E Impacto Medibel di Keintamento Global






       CAMBIO climatico no ta djis un pronostico — e ta un hecho.                    Ciudadnan grandi manera Miami, Jakarta, y Lagos ya caba ta
       Rond di nos, e planeta ta mustra señalnan di stress, y nos por                experencia e efectonan. Cayanan ta inunda riba dianan di solo.
       midi e daño. For di subida di nivel di lama te cu tempo extremo               Playanan ta bira mas chikito. Den algun nacion insular, comu-

       y oceanonan record-cayente, e cifranan ta pinta un cuadro cla:                nidadnan completo a wordo desplasa. Esaki no ta un escenario
       e crisis aki ta real, y e ta acelerando.                                      leu — e ta pasando awor.


       Lama ta Subiendo: Un Yamada Global pa Accion                                  Tempo Extremo Ta Kibra Record — y Presupuesto

       Laga nos cuminsa cu algo asina constante y implacabel manera                  Na 2023, Merca a experencia 28 desaster climatico di biyon
       e  marea:  subida  di  nivel  di  lama.  For  di  1900,  lamannan  di         dollar, estableciendo un record nobo, segun raporta pa NOAA’s
       mundo a subi mas di 21 centimeter, y e ritmo ta acelerando.                   Climate.gov.  Esakinan  a  inclui  orcan,  inundacion,  candela
       Entre 2006 y 2018, nivelnan di lama global a subi cu 3.7 mm                   di  mondi,  y  brotenan  di  tornado.  E  ciencia  ta  cla:  aire  mas

       pa  aña,  compara  cu  3.3  mm  pa  aña  den  e  decada  anterior,            cayente ta contene mas humedad, intensificando tormentanan
       segun e European Environment Agency (EEA, 2023). Esaki no                     y haciendo sekianan mas severo. Segun e planeta ta bira mas
       ta djis awa cu ta core riba un mapa — ta awa salo cu ta pusha                 cayente, e desasternan cu un tempo tabata raro ta birando

       den reservanan di awa dushi, ta traga camindanan costal, y ta                 mas frecuente y mas destructivo.
       pone miyones na riesgo di inundacion.                                         E tipo di tempo aki no ta djis peligroso — e ta caro. Infrastructura
                                                                                               daña,  cadenanan  di  suministro  interumpi,  y  fami-
                                                                                               anan displasa tur ta carga costonan economico pisa.
                                                                                               Cambio climatico no ta mas djis un problema ambi-

                                                                                               ental; e ta un crisis financiero den creacion.


                                                                                               Oceanonan sobrekeintando: Un ‘Red Flag’ Global

                                                                                               Mientras  e  tera  ta  kima  y  e  shelonan  ta  move,
                                                                                               oceanonan  ta  silenciosamente  cargando  e  peso  di
                                                                                               keintamento global. Nan ta absorbe 90% di e calor
                                                                                               extra  gara  pa  gasnan  di  efecto  invernadero.  Na
                                                                                               2024, cientificonan a observa un ola di calor marino

                                                                                               masivo cu a cubri mas di 40 miyon kilometer cuadra
                                                                                               di oceano — cinco biaha e tamaño di Australia (The
                                                                                               Guardian, 2025).

                                                                                               E ola di calor aki a provoca blankeamento di coral,
                                                                                               specialmente den e Great Barrier Reef, y a interumpi
                                                                                               ecosistemanan  marino.  Awannan  mas  cayente  ta
                                                                                               nifica  menos  pisca,  piscamentonan  ta  colapsa,
                                                                                               y  cadenanan  alimentario  ta  wordo  interumpi.

                                                                                               Acidificacion  di  oceano,  impulsa  pa  absorpcion  di
                                                                                               CO₂, ta hacie mas dificil ainda pa bida marino sobre-
                                                                                               vivi.



                                                                                               Ta Tempo pa Scucha e Datonan
                                                                                               Esakinan no ta proyeccionnan. Nan ta realidadnan
                                                                                               actual,  sosteni  pa  evidencia  concreto.  E  crisis
                                                                                               climatico no ta invisibel — e ta medibel. E ta casnan

                                                                                               costal perdi pa e marea. E ta tormentanan di biyon
                                                                                               dollar y rifnan di coral cu ta muri. E ta ciencia gritando
                                                                                               pa medio di tablanan di dato y alertanan di tempo.

                                                                                               E pregunta no ta mas si cambio climatico ta real. E
                                                                                               pregunta ta: con mas pio nos ta dispuesto pa lag'e
                                                                                               bira?
   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14