Page 27 - ÇİLEK ÇALIŞTAYI KİTAP

Çilek Yetiştiriciliğinde Ekoloji ve Çeşit Planlanması

Prof. Dr. Sedat Serçe Orkun Gencer
Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Tarımsal

Genetik Mühendisliği, Niğde, 51240

sedatserce@gmail.com

Kültür çileği (Fragaria ×ananassa), oktoploid F. chiloensis ve F. virginiana türlerinin

doğal melezlemesi sonucunda yaklaşık 300 yıl önce ortaya çıkmıştır (Hancock, 1999). Bu

bakımından değerlendirildiğinde çilek en genç kültür bitkisi türlerindendir. Kültür çileği ve
kendisini oluşturan ebeveyn türler, genetik çeşitlilik bakımından incelendiğinde, ebeveyn

türlerin kültür çileğine oranla çok daha zengin olduğu görülmektedir. Bir başka ifadeyle, F.
×ananassa’da genetik çeşitlilik, binlerce yıllık ebeveyn türlerle karşılaştırılmayacak kadar

düşüktür. Ancak çilek ıslahçıları 1800lerde başlayan ıslah çalışmalarıyla çok büyük başarılar

elde etmişlerdir. Örneğin, Bringhurst yönetimindeki Kaliforniya Üniversitesi Islah programı
çileğin verimini 8 kat artırmıştır Bu başarının çileğin poliploid yapısından kaynaklandığı

düşünülmektedir.
Çileklerde ilk ıslah çalışmalarının 1817’de Thomas A. Knight tarafından İngiltere’de

başlatıldığı düşünülmektedir. Hemen sonrasında Fransa, Almanya, İskoçya ve Hollanda’da

ıslah çalışmaları başlatılmış ve çok sayıda kısa gün çeşidi geliştirilmiştir. 1960lara kadar genel
olarak Avrupa’da sürdürülen ıslah çalışmaları bu yıllardan sonra A.B.D. liderliğinde

yürütülmüştür. A.B.D.’de temel olarak üç değişik ekolojiye uygun çeşit gelişimi için yürütülen
çalışmalar sonucunda günümüzde üç gen havuzunun oluştuğu düşünülmektedir. Bu gen

havuzları sırasıyla Kaliforniya Üniversitesi, Florida Üniversitesi ve Karasal Ekoloji
programlarıdır (Şekil 1). Kaliforniya Üniversitesi Programı’nda temel olarak ‘Camarosa’

çeşidinde olduğu gibi açıkta, tek yıllık üretim sisteminde, orta-derecede soğuklama

gereksinimine sahip çeşitlerle orta erkenci üretime yönelik çeşitler geliştirilmektedir. Florida
Üniversitesi Programı’nda ‘Festival’ çeşidinde olduğu gibi örtüaltında, tek yıllık üretim

sisteminde, çok düşük soğuklama gereksinimine sahip çeşitlerle erkenci (1 Ocak’tan önce bitki
başına 100 g derimin yapıldığı) üretime yönelik çeşitler geliştirilmektedir. Karasal Ekolojilere

yönelik programlarda ise ‘Honeoye’ ve ‘Tribute’ çeşitlerinde olduğu gibi çok yıllık, çeşitlerin

kol atma özelliklerini verimi belirlediği, yüksek soğuklama gereksinimine sahip ve düşük
sıcaklıklara dayanımı olan çeşitler geliştirilmektedir. Melezleme çalışmaları ve soy kayıtları

(Pedigree) ve tekrarlanan seçme (Recurrent Selection) yöntemleriyle Dünya’nın birçok yerinde
geliştirilmekte olan çilek çeşitlerinde temel olarak bu havuzlar kullanılmaktadır.